8957 - Người Nga học cách ngừng lo lắng và yêu thích chiến tranh như thế nào

Andrei Kolesnikov

Các binh sĩ tại Nhà thờ Lực lượng Vũ trang Nga, gần Moscow, tháng 1 năm 2023 Yulia Morozova / Reuters

Vào cuối thời kỳ Xô Viết, chỉ có hai lần quân đội Moscow làm gián đoạn cuộc sống hàng ngày của người dân bình thường. Trường hợp đầu tiên là cuộc xâm lược Tiệp Khắc năm 1968, hầu như không được nhiều người Nga chú ý vì ít người biết chuyện gì đang xảy ra. Thứ hai là cuộc xâm lược Afghanistan năm 1979, gây ra hậu quả lớn hơn nhiều. Đối với nhiều người, cảnh tượng những chiếc quan tài kẽm được chở về từ một quốc gia phương Nam xa xôi, ngay cả khi chủ nghĩa Mác-Lênin đang mất tiền ở quê nhà, đã phá vỡ nền tảng đạo đức của dự án Xô Viết.

Vào năm 2022, quân đội Moscow một lần nữa làm gián đoạn cuộc sống của người dân bình thường bằng một cuộc xâm lược, và kết quả còn tồi tệ hơn cả những sự kiện trước đó: Nga vừa trải qua một năm kinh hoàng nhất trong lịch sử hậu Xô Viết. Tuy nhiên, mặc dù số người thiệt mạng ngày càng tăng và những thất bại nặng nề về mặt đạo đức, nền tảng quốc gia vẫn chưa bị đổ vỡ. Chắc chắn, người Nga đang trở nên chia rẽ và quan điểm của họ bị phân cực khi người dân ngày càng mệt mỏi với chiến tranh. Nhưng không hề làm suy yếu khả năng nắm giữ quyền lực của Putin, “chiến dịch quân sự đặc biệt” chỉ càng củng cố thêm sức mạnh đó.

Những người sợ Putin hoặc đã trốn khỏi đất nước hoặc im lặng. Chế độ này có một kho công cụ đáng gờm để triển khai chống lại bất kỳ ai lên tiếng hoặc thể hiện sự phản đối. Nó đã sử dụng hệ thống pháp luật để đè bẹp bất kỳ người bất đồng chính kiến nào, đưa ra các án tù theo chủ nghĩa Stalin cho các nhà hoạt động phản chiến. Nó đã phát minh ra các ngôi sao màu vàng tương đương của riêng mình để quấy rối, đe dọa và hăm dọa những người được coi là “đặc vụ nước ngoài”. (Tôi đã vinh dự nhận được danh hiệu như vậy vào cuối tháng 12.) Nó đã đóng cửa hoặc chặn quyền truy cập vào hầu như tất cả các phương tiện truyền thông độc lập. Và nó đã gán cái mác không chính thức là “kẻ phản bội quốc gia” cho bất kỳ ai không bày tỏ sự vui mừng trước việc nhà nước tăng cường đàn áp, chiến tranh và chế độ quân sự-cảnh sát-nhà nước ngày càng mang tính cá nhân đang thúc đẩy nó.

Và vì vậy, thay vì phản đối, hầu hết người Nga đều nói rõ rằng họ muốn thích nghi hơn. Ngay cả việc trốn khỏi đất nước cũng không nhất thiết là một hình thức phản kháng: đối với nhiều người, đó chỉ đơn giản là một câu trả lời thực tế cho vấn đề làm thế nào để tránh bị giết hoặc trở thành kẻ giết người. Đúng là người dân đang lo lắng hơn bao giờ hết. Theo các cuộc khảo sát ý kiến, sự lo lắng của người Nga đã lên đến tầm cao mới vào năm 2022, mặc dù nó đã quay trở lại mức ít nhiều có thể chấp nhận được khi mối đe dọa huy động tạm thời giảm bớt. Nhưng khả năng thích ứng đã trở thành đặc điểm quan trọng nhất của người Nga. Nó sẽ kết thúc ở đâu? Hiện tại, có vẻ như không có giới hạn.

TỬ VONG VÀ PHỤ THUỘC

Putin đang xây dựng một đế chế mới, nhưng mọi chuyện không suôn sẻ. Mọi người đang chạy trốn khỏi nó hàng loạt. Một trong những trụ cột của đế chế Xô Viết là những dự án xây dựng hoành tráng của Cộng sản. Nhưng vị hoàng đế ngày nay đã bắt đầu khôi phục lại đế chế Moscow bằng cách phá hủy những dự án Cộng sản đó bằng tên lửa của Nga: một phần quan trọng trong cơ sở hạ tầng của Ukraine mà Putin đang tấn công đã được xây dựng bởi chính những người tiền nhiệm của ông ở thế kỷ 20. Hãy xem xét nhà máy điện TEC-5 ở Kharkov. Được Liên Xô xây dựng vào những năm 1970, nó cung cấp điện cho hàng triệu người và trở thành nhà máy nhiệt điện lớn thứ hai ở Ukraine. Vào tháng 9 năm 2022, nó đã hứng chịu một cuộc tấn công của Nga, để lại đám cháy dữ dội trong nhiều tuần và khiến một vùng rộng lớn của đất nước bị cắt điện. Thật khó để không nhận ra sự khác biệt: đế chế trước đó đã phóng vệ tinh nhân tạo đầu tiên, Sputnik, và con người đầu tiên, Yury Gagarin, vào không gian; Putin phóng tên lửa chết người vào nước láng giềng. Đây là sự khác biệt giữa quyền lực mềm, thứ mà ở một giai đoạn nhất định nào đó thậm chí còn là đặc trưng của Liên Xô, và quyền lực của Putin, vốn không hề mềm chút nào.

Tuy nhiên, năm 2022—một năm chiến tranh, một năm của cú sốc vĩnh viễn—không làm thay đổi được gì nhiều sự phục tùng của người dân đối với chế độ. Đây không chỉ là một phản xạ tự vệ của những người Nga bình thường – “Đất nước của tôi, đúng hay sai” hay “Các nhà lãnh đạo của chúng tôi biết rõ nhất, vì họ có nhiều thông tin hơn chúng tôi”. Thay vào đó, đó là một phản ứng hai lưỡi nhằm tìm cách che giấu thực tế. Một mặt, nó được thể hiện ở mong muốn trả thù kẻ thù, những kẻ thậm chí không còn được coi là con người nữa. Mặt khác, có cơ sở dựa trên sự tưởng tượng rằng thời gian bình thường có thể tiếp tục ở một đất nước mà việc thực hiện bạo lực chống lại người ngoài và hy sinh bản thân trong cái chết anh dũng trên chiến trường đang trở thành những chuẩn mực được xã hội chấp nhận.

Hình thức bảo vệ cảm xúc này giải thích tại sao hầu hết người Nga coi năm 2022 là một năm rất khó khăn — nhưng ít khó khăn hơn năm đầu tiên xảy ra đại dịch COVID-19 hay sự hỗn loạn vào đầu những năm 1990. Theo các cuộc thăm dò của Trung tâm Levada độc lập, đến cuối năm 2022, nỗi lo về đàn áp hàng loạt, sự cai trị độc đoán và sự đàn áp của chính phủ đã thực sự giảm bớt so với vài tháng trước đó. Tất cả những công cụ chuyên chế đó đã được sử dụng ngày càng nhiều trong năm, vậy mà người ta vẫn nói rằng họ ít quan tâm đến chúng hơn trước. Mối lo ngại giảm sút đó không chỉ là tác động của áp lực duy trì sự đoàn kết trong thời chiến; đó là sự không muốn thừa nhận một cách có ý thức rằng mọi thứ đã thay đổi - mong muốn tự lừa dối bản thân. Ngẫu nhiên, theo dữ liệu thăm dò ý kiến, nỗi sợ hãi lớn duy nhất mà mọi người bày tỏ ở mức độ cao như trước đây là viễn cảnh về một cuộc chiến tranh thế giới khác. Đó dường như là điều duy nhất mà người Nga bình thường không tự lừa dối mình.

Một bộ phận đáng kể dân chúng đã bỏ qua việc Putin vi phạm chính hợp đồng xã hội mà ông đã đặt ra nhiều năm trước khi “chiến dịch đặc biệt” bắt đầu. Ngay từ đầu, các quan chức khẳng định họ chỉ là những chuyên gia quân sự đang làm công việc của mình và hứa với người Nga rằng, miễn là họ ủng hộ chế độ thì các nhu cầu cơ bản sẽ được đáp ứng và cuộc sống bình thường sẽ tiếp tục. Tất nhiên, bây giờ lời hứa đó không còn có thể giữ được nữa. Putin yêu cầu đất nước chia sẻ những gì ông đã dấn thân vào, và hóa ra ông cần chính thi thể của người Nga để hiến tế. Sự thay đổi này được chứng minh bằng lời hứa rằng cái chết theo cách này sẽ làm lu mờ mọi tội lỗi trần thế của họ, như tộc trưởng Kirill, người đứng đầu Giáo hội Chính thống Nga, đã từng nói. Đôi khi lời nói dối càng khủng khiếp và sự biện minh càng kỳ quặc cho nỗi kinh hoàng thì đa số càng dễ tin vào điều đó.

Điều đó giúp ích cho nhiều người Nga hoàn toàn chịu ơn nhà nước. Theo số liệu thống kê chính thức, tỷ lệ chi trả xã hội trong thu nhập thực tế của người dân hiện nay lớn hơn so với thời Xô Viết. Bất chấp sự xuất hiện của nền kinh tế thị trường và một tầng lớp người dân tự túc đáng kể, Putin đã làm mọi thứ có thể để đảm bảo rằng vai trò kinh tế của nhà nước vẫn lớn nhất có thể. Và anh ấy đã sử dụng dòng tiền petrodollars để tiếp tục mục tiêu đó.

Những người phụ thuộc vào nhà nước đều ngoan ngoãn, trên hết là về mặt chính trị, và định hướng của nền kinh tế Nga trong những năm gần đây đã củng cố thực tế đó. Chỉ một tỷ lệ nhỏ dân số có được thu nhập từ hoạt động kinh doanh, trong khi tiền lương từ khu vực công và các khoản chi trả xã hội chiếm phần lớn thu nhập của người dân. Theo dữ liệu từ cuộc điều tra dân số năm 2021, cứ ba người Nga thì có một người - 33% - phụ thuộc vào các khoản thanh toán xã hội như một nguồn thu nhập. Ngoài ra, 1/4 người Nga còn phụ thuộc vật chất vào người khác. Ngay cả khi tính đến chất lượng của dữ liệu điều tra dân số năm 2021 là tồi tệ nhất trong lịch sử hậu Xô Viết của đất nước, những con số này vẫn gây sốc.

Hiện tại, Putin đang đưa ra những yêu cầu mới của mình về bia đỡ đạn trong bối cảnh kinh tế xã hội tương đối ổn định. Nhưng điều này có thể thay đổi khi nền kinh tế suy thoái. Do nguồn thu ngân sách liên bang giảm không thể tránh khỏi do các hạn chế xuất khẩu dầu khí, hoạt động kinh tế suy giảm và chi tiêu đáng kể cho quốc phòng và an ninh, bang sẽ có ít cơ hội hơn để mua chuộc lòng trung thành của người dân trong những tháng tới. Tuy nhiên, có khả năng Putin sẽ thành công. Có một điều, các cơ quan an ninh và thực thi pháp luật, từ quân đội, cảnh sát đến các cơ quan dịch vụ đặc biệt, sẽ tiếp tục được tài trợ tốt, và chính họ sẽ là những người thúc đẩy lòng trung thành. Chưa ai hủy bỏ phương pháp củ cà rốt và cây gậy nhưng giá trị của cây gậy ngày càng tăng.

ORWELL TẠI MOSCOW

Dữ liệu truy tố của Nga đưa ra một số dấu hiệu cho thấy cả mức độ phản đối công khai đối với Putin lẫn phản ứng chính thức đối với việc này. Năm 2022, 20.467 người bị giam giữ vì lý do chính trị, chủ yếu vì bày tỏ quan điểm phản chiến ở nơi công cộng; và 378 người bị truy tố hình sự vì “làm mất uy tín hoặc phát tán tin giả về quân đội Nga” - nói cách khác, vì có quan điểm phản chiến. Trong số 378 người đó, 51 người đã bị kết án. Thu hút sự chú ý nhất là vụ án chống lại phó thành phố Moscow Alexei Gorinov và chính trị gia theo chủ nghĩa tự do Ilya Yashin. Vào tháng 7, Gorinov bị kết án gần bảy năm tù vì truyền bá “thông tin cố ý sai lệch” về quân đội. Vào tháng 12, Yashin bị kết án 8 năm rưỡi tù giam vì lý do tương tự, đặc biệt vì đề cập đến vụ thảm sát Bucha. Cũng trong năm 2022, 176 cá nhân và tổ chức bị coi là “đặc vụ nước ngoài”, và quốc hội Nga đã thông qua 22 luật mới nhằm tăng cường quyền lực đàn áp của nhà nước. Trong số này có một luật mới nhắm vào “tuyên truyền” LGBT và một luật trao cho nhà nước quyền mở rộng đáng kể đối với cái gọi là đặc vụ nước ngoài.

Điều đáng chú ý không kém là việc sử dụng kiểm duyệt ngày càng tăng. Vào năm 2022, chính quyền đã chặn hơn 210.000 trang web và bộ máy của Putin đã làm im lặng một cách hiệu quả mọi phương tiện truyền thông độc lập từ xa còn sót lại ở Nga. Tuy nhiên, nhiều cơ quan truyền thông đã bị chặn hoặc đóng cửa vẫn đang cố gắng thực hiện công việc của họ một cách hiệu quả từ bên ngoài đất nước (và đôi khi thậm chí từ trong nước: chẳng hạn như Novaya Gazeta đang cố gắng quảng bá các dự án mới và Echo trước đây). của các chương trình phát thanh Moscow trên YouTube một phần từ Moscow). Người Nga muốn xem, nghe hoặc đọc thông tin và ý kiến thay thế có thể sử dụng mạng riêng ảo (VPN) để thực hiện việc đó. Nhiều phương tiện truyền thông độc lập lưu vong cũng phát sóng trên YouTube, trang mà chính phủ Nga miễn cưỡng chặn vì sợ gây ra sự phẫn nộ của số lượng lớn người dùng phi chính trị trên nền tảng này.

Trên thực tế, dù những con số này có cao đến đâu thì số lượng các vụ truy tố chính trị và các trang web bị chặn chỉ tiết lộ những gì trên bề mặt. Sự tức giận với Putin và với chiến tranh còn rộng hơn nhiều. Nhiều người ở lại Nga ngại lên tiếng; nhiều người đã trốn khỏi đất nước, bỏ phiếu bằng đôi chân của mình chống lại Putin. Và những người khác vẫn quay trở lại với thói quen “dân chủ nhà bếp” thời cuối thời Xô Viết, thảo luận và lên án cuộc chiến của Putin tại nhà hoặc lặng lẽ trong quán cà phê. Đặc biệt phổ biến ở Nga hiện nay là những tác phẩm văn học cổ điển chứa đựng những thông điệp phản chiến tinh tế. Cuốn sách được đọc nhiều nhất vào đầu năm ngoái là cuốn 1984 của George Orwell. Những cuốn sách khác bán chạy bao gồm những cuốn về cuộc sống hàng ngày ở Đức những năm 1930, trong đó mọi người nhận ra bản thân và nỗi sợ hãi của mình. Các nhà xuất bản trí tuệ cũng đang phát hành lại những cuốn sách phản chiến mà chính quyền khó phản đối, chẳng hạn như bài giảng năm 1945 của nhà triết học người Đức gốc Thụy Sĩ Karl Jaspers về tội lỗi và trách nhiệm tập thể của người Đức và những bài báo gay gắt chống chiến tranh của Leo Tolstoy. Những nhà văn này cũng đang bày tỏ những tình cảm mà nhiều người Nga ngày nay có thể đồng cảm.

Với quy mô đàn áp, sẽ không thực tế nếu mong đợi một cuộc nổi dậy quần chúng chống lại Putin, đặc biệt vì hầu hết người dân Nga bình thường thích vùi đầu vào cát và tìm kiếm sự hợp lý và sự thật kỳ lạ nào đó trong logic của chế độ. Người ta không muốn đứng về phía cái ác nên coi cái ác là cái thiện, từ đó buộc mình phải tin rằng Putin đang mang lại hòa bình. Như một bác sĩ của Điện Kremlin đã nói, tổng thống đang phóng “tên lửa lẽ phải”. Nếu không, người Nga tự nhủ, NATO sẽ đè bẹp họ và chia cắt đất nước của họ – ngay cả khi không có một chút bằng chứng nào về việc điều đó xảy ra trước tháng 2 năm 2022. Putin biết rõ nhất.

HÀNH ĐỘNG BIẾN MẤT

Putin và các nhà tư tưởng Điện Kremlin của ông thích nói về mong muốn của phương Tây muốn xóa sổ Nga khỏi bản đồ. Về phần mình, họ muốn thấy Nga chiếm một vị trí lớn hơn nhiều trên bản đồ bằng cách xây dựng một đế chế khổng lồ. Họ muốn quay trở lại quá khứ xa xôi. Điều trớ trêu là, khi Nga – ít nhất là trong khu vực địa lý tưởng tượng của Điện Kremlin – đã mở rộng phạm vi vật lý của mình trong cuộc chiến tàn khốc chống lại Ukraine, thì trên thực tế, nước này lại biến mất khỏi bản đồ chính trị.

Phương Tây từng coi Nga là quốc gia đang trên con đường đi tới dân chủ. Giờ đây họ coi nước này là một quốc gia bị quốc tế ruồng bỏ và thất bại. Các nước láng giềng thuộc Liên Xô cũ của Nga – thành viên của Cộng đồng các Quốc gia Độc lập – lo sợ và đã lịch sự tránh xa Moscow; một số trong số họ đang khai thác thành công lực lượng lao động đã chạy trốn khỏi Putin. (Vào năm 2022, 2,9 triệu người Nga đã đến Kazakhstan một mình và gần 150.000 người đã nhận được giấy tờ tùy thân cần thiết để làm việc ở đó.) Trung Quốc và Ấn Độ, trong khi vẫn duy trì mối quan hệ thân thiện với Nga ở cấp độ kinh tế và khoa học, đã theo dõi với thái độ hoài nghi khi Putin bước vào một cơn lốc tự hủy diệt phi lý, cuốn theo nền kinh tế, lực lượng lao động, phẩm giá và quyền lực mềm của quốc gia anh ta.

Theo một cuộc thăm dò của Trung tâm Levada, vào tháng 3 năm 2022, 80% người Nga “chắc chắn ủng hộ” hoặc “chủ yếu ủng hộ” cuộc chiến của Nga. Nói chính xác hơn, họ ủng hộ “hành động của lực lượng vũ trang Nga ở Ukraine”. Khi đó, dư luận chưa sẵn sàng coi đó là một “cuộc chiến”, và không chỉ bởi người ta có thể bị truy tố nếu gọi như vậy: họ cho rằng đó chỉ là một chiến dịch quân sự ngắn ngủi. Đến tháng 12, các điều khoản đã thay đổi. Không còn nghi ngờ gì nữa rằng Nga đang tham gia một cuộc chiến, đến mức các quan chức hàng đầu, đang tìm cách biện minh cho những thất bại hàng loạt của quân đội, đã gọi đó là “cuộc chiến với NATO”. (Tất nhiên, họ không gọi đó là cuộc chiến với Ukraine anh em, vốn rõ ràng đang được phương Tây sử dụng để tiêu diệt Nga.) Vào thời điểm đó, bất cứ điều gì Putin đang thực hiện vẫn nhận được sự ủng hộ chung của 71% số người được hỏi, nhưng tỷ lệ dân số “chắc chắn ủng hộ” nó đã giảm từ 52% trong tháng 3 xuống chỉ còn 41% trong tháng 12. Trong số những người thất vọng nhất trước vụ tắm máu của Putin là những người Nga trẻ tuổi và những người lấy thông tin từ Internet chứ không phải từ truyền hình Nga. Vào tháng 12, 50% số người được hỏi ủng hộ đàm phán hòa bình, so với chỉ 40% cho rằng tốt hơn là nên tiếp tục chiến đấu. (Không có gì đáng ngạc nhiên khi sự ủng hộ của Nga đối với các cuộc đàm phán hòa bình đã đạt đến đỉnh điểm trong thời gian Putin huy động một phần vào tháng 9 và tháng 10, khi tỷ lệ này đạt 57%.) Xã hội bị chia rẽ.

Nhưng còn việc chịu trách nhiệm về chiếc máy xay thịt của Putin thì sao? Vào khoảng tháng 5 năm 2022, khi rõ ràng rằng chiến tranh sẽ không kết thúc nhanh chóng như kế hoạch — và bản thân người Nga vẫn chưa trực tiếp bị vướng vào cuộc giao tranh — số người được hỏi bày tỏ ý thức trách nhiệm đạo đức về cái chết của người dân ở Ukraine tăng lên trong thời gian ngắn. Tuy nhiên, sau đó, nó đã ổn định như một hiện tượng bên lề: hiện tại, chỉ khoảng 1/4 người Nga bày tỏ trách nhiệm ở một mức độ nào đó đối với cuộc chiến, và chỉ 1/10 người Nga coi mình “chắc chắn” phải chịu trách nhiệm. Ngược lại, khoảng sáu trong số mười người tự miễn trừ bất kỳ trách nhiệm nào về cái chết của những người đến từ một quốc gia anh em, trong đó nhiều người trong số họ có họ hàng và người quen.

Khi mọi người đang bị giết và các thành phố cũng như cơ sở hạ tầng dân sự thiết yếu đang bị san bằng, việc từ chối trách nhiệm vừa ấu trĩ vừa vô đạo đức. Nhưng việc người Nga chấp nhận trách nhiệm tập thể, chưa kể đến cảm giác tội lỗi, sẽ phải đến sau - nếu có. Trong tương lai gần, chế độ độc tài tàn bạo mà họ đang sống áp đặt những chuẩn mực hành vi nhất định và không có ý định biến mất, giảm bớt đàn áp và tuyên truyền, hay chấm dứt chiến tranh. Tất nhiên, những người vâng lời, nếu mệt mỏi, dân chúng sẽ chấp nhận với lòng biết ơn bất cứ thứ gì mà kẻ chuyên quyền ban tặng – thậm chí cả hòa bình.

Đôi khi có vẻ như Nga đã thực sự biến mất khỏi bản đồ hoặc bị chính phủ của mình sáp nhập bất hợp pháp. Trong vòng chưa đầy một năm, Putin và nhóm của ông đã tìm cách làm mất uy tín của mọi thứ ở Nga, thậm chí cả văn hóa Nga. Hình ảnh của nước Nga chưa bao giờ bị vùi dập như vậy kể từ thời Stalin. Liên Xô trong những năm cuối đời được toàn cầu tôn trọng hơn rất nhiều so với Nga hiện nay.

Ở một khía cạnh nào đó, mọi thứ xảy ra kể từ khi Nga xâm chiếm Ukraine đều nằm trong vòng luẩn quẩn của lịch sử chính trị đất nước. Ông nội tôi bị bắt vì lý do chính trị vào năm 1938, năm xảy ra cuộc Đại khủng bố, nghĩa là lúc chín tuổi, mẹ tôi đã trở thành con gái của một “kẻ thù của nhân dân”. Bà qua đời hơn 20 năm trước với niềm tin rằng đất nước của bà cuối cùng đã đi trên con đường phát triển dân chủ bình thường. Bà đã không sống để chứng kiến con trai mình bị gắn mác “đặc vụ nước ngoài”, vì đó là món quà mà nhà nước dành cho tôi vào ngày 24 tháng 12 năm 2022. Do đó, trong ba thế hệ, hai thế hệ tự coi mình là kẻ thù của chế độ chuyên quyền. Việc chia cắt ông nội “kẻ thù của nhân dân” và cháu trai “đặc vụ nước ngoài” là hơn tám thập kỷ lịch sử Xô-Nga đầy khó khăn, trong đó có ba thập kỷ đất nước đang tự do hóa: dưới thời Khrushchev, Gorbachev và Yeltsin. Thật vậy, theo một phiên bản của câu tục ngữ chính trị được cho là của Pyotr Stolypin, thủ tướng trước cách mạng của Đế quốc Nga, trong một năm, mọi thứ trong nước đều thay đổi; trong một thế kỷ, không có gì thay đổi.

ANDREI KOLESNIKOV là thành viên cao cấp tại Quỹ Hòa bình Quốc tế Carnegie.

https://www.foreignaffairs.com/ukraine/how-russians-learned-stop-worrying-and-love-war?fa_anthology=1131221

***

How Russians Learned to Stop Worrying and Love the War

Soldiers at the Cathedral of the Russian Armed Forces, near Moscow, January 2023 Yulia Morozova / Reuters

In the late Soviet era, only twice did Moscow’s military interrupt the daily lives of ordinary citizens. The first occasion was the invasion of Czechoslovakia in 1968, which went largely unnoticed by many Russians because few knew what was going on. The second was the invasion of Afghanistan in 1979, which had far greater consequences. For many people, the sight of zinc coffins being flown back from a distant southern country, even as Marxism-Leninism was losing currency at home, shattered the moral foundations of the Soviet project.

In 2022, Moscow’s military once again interrupted the lives of ordinary citizens with an invasion, and the result has been even worse than either of those previous events: Russia has just lived through the most terrifying year in post-Soviet history. Yet despite growing loss of life and stark moral defeats, there has been no shattering of national foundations. Sure, Russians are becoming divided, and their opinions polarized, as people grow tired of war. But far from weakening Putin’s hold on power, the “special military operation” has only strengthened it.

Those who fear Putin have either fled the country or are silent. The regime has a formidable arsenal of instruments to deploy against anyone who speaks out or otherwise expresses opposition. It has used the legal system to crush any dissent, handing down Stalinist prison terms to antiwar activists. It has invented its own equivalent of yellow stars to harass, threaten, and intimidate those deemed “foreign agents.” (I had the honor of receiving such a designation in late December.) It has closed down or blocked access to virtually all independent media. And it has pinned the unofficial label of “national traitor” on anyone who does not express delight at the state’s ramping up of repression, the war, and the increasingly personal military-police-state regime that is driving it.

And so, instead of protesting, most Russians have made clear that they prefer to adapt. Even fleeing the country is not necessarily a form of protest: for many, it is simply a pragmatic answer to the problem of how to avoid being killed or becoming a killer. It is true that the population is more anxious than ever. According to opinion surveys, anxiety among Russians reached new heights in 2022, although it returned to more or less tolerable levels when the threat of mobilization temporarily receded. But adaptation has become the overriding Russian trait. Where will it end? For the moment, it seems that there is no limit.

DEATH AND DEPENDENCY

Putin is building a new empire, but it is not going well. People are fleeing it in droves. One of the mainstays of the Soviet empire was grandiloquent Communist building projects. But today’s emperor has set about restoring Moscow’s empire by destroying those same Communist projects with Russian missiles: a significant part of the Ukrainian infrastructure that Putin has been attacking was built by his own twentieth-century predecessors. Consider the TEC-5 power plant in Kharkiv. Built by the Soviets in the 1970s, it provided electricity to millions of people and became Ukraine’s second-largest thermal power plant. In September 2022, it was hit by a Russian strike, leaving a fire that raged for weeks and cutting off power to a large swath of the country. It is hard not to see the difference: the previous empire launched the first manmade satellite, Sputnik, and the first human, Yuri Gagarin, into space; Putin launches deadly missiles into a neighboring country. This is the difference between soft power, which at a certain stage was characteristic even of the Soviet Union, and Putin’s power, which is not at all soft.

Still, 2022—a year of war, a year of permanent shock—has done little to change popular acquiescence for the regime. This is not just a defense reflex on the part of ordinary Russians—“My country, right or wrong” or “Our leaders know best, since they have more information than we do.” Instead, it is a double-edged response that seeks to keep reality at bay. On the one hand, it is expressed in desire for vengeance against the enemy, who are no longer even seen as human beings. On the other hand, it is grounded in the fantasy that normal times can continue in a country in which committing violence against outsiders and sacrificing oneself in a heroic death on the battlefield are becoming socially accepted norms.

This form of emotional protection explains why most Russians see 2022 as a very difficult year—but less difficult than the first year of the COVID-19 pandemic or the chaos of the early 1990s. According to polls by the independent Levada Center, by the end of 2022, fears of mass repression, arbitrary rule, and a government crackdown had actually receded from a few months earlier. All those tools of tyranny were used with increasing force during the year, and yet people said that they were less concerned about them than before. That declining concern is not only an effect of the pressure to sustain wartime unity; it is a conscious unwillingness to acknowledge that anything has changed—a desire for self-deception. Incidentally, according to polling data, the only major fear that people express at the same high level as previously is the prospect of another world war. That seems to be the only thing average Russians are not deceiving themselves about.

A significant part of the population has all but overlooked Putin’s violation of the very social contract that he laid down years before the “special operation” began. From the beginning, officials asserted that they were just military professionals doing their job and promised Russians that, as long as they supported the regime, basic needs would be met and normal life would continue. Now, of course, that promise can no longer hold. Putin requires the nation to share in what he has embarked on, and it turns out he needs the bodies of Russians themselves to offer up in sacrifice. This shift has been justified by the promise that death in this manner will eclipse all their earthly sins, as the patriarch Kirill, the head of the Russian Orthodox Church, once said. Sometimes the more terrible the lie and the more outlandish the justification of horrors, the more easily the majority choose to believe it.

It helps that many Russians are utterly beholden to the state. According to official statistics, the proportion of social payments in the real incomes of the population is greater now than it was in Soviet times. Despite the emergence of a market economy and a significant class of self-sufficient people, Putin has done everything he can to ensure that the economic role of the state remains as large as possible. And he has used the influx of petrodollars to further that goal.

People who depend on the state are obedient, above all politically, and the direction of the Russian economy in recent years has reinforced that reality. Only a small percentage of the population gets its income from business activity, whereas salaries from the public sector and social payments command a large portion of people’s income. According to data from the 2021 census, one out of three Russians—33 percent—depend on social payments as a source of income. In addition, a quarter of all Russians are materially dependent on someone else. Even taking into account that the quality of the 2021 census data is the worst in the country’s post-Soviet history, these figures are shocking.

For the time being, Putin is making his new demands for cannon fodder against a relatively calm socioeconomic backdrop. But this could change as the economy plummets. Given the inevitable drop in federal budget revenues because of restrictions on oil and gas exports, fading economic activity, and significant spending on defense and security, the state will have fewer opportunities to buy the loyalty of the population in the coming months. Still, it is likely that Putin will pull it off. For one thing, security and law-enforcement agencies, from the army and police to the special services, will continue to be well funded, and it is they who will enforce loyalty. No one has canceled the carrot-and-stick method, but the value of the stick is increasing.

ORWELL IN MOSCOW

Russian prosecution data gives some indication of both the extent of overt opposition to Putin and the official response to it. In 2022, 20,467 people were detained on political grounds, mainly for expressing antiwar sentiment in public; and 378 people were criminally prosecuted for “discrediting or spreading fake news about the Russian army”—in other words, for taking an antiwar position. Of those 378, fifty-one have already been sentenced. Attracting the most attention have been the cases against Moscow municipal deputy Alexei Gorinov and liberal politician Ilya Yashin. In July, Gorinov was given nearly seven years in jail for spreading “knowingly false information” about the army. In December, Yashin was sentenced to eight and a half years in prison on similar grounds, in particular for mentioning the Bucha massacre. Also in 2022, 176 individuals and organizations were declared “foreign agents,” and the Russian parliament passed 22 new laws aimed at enhancing the state’s repressive powers. Among these were a new law targeting LGBT “propaganda” and one giving the state drastically expanded powers over so-called foreign agents.

Equally striking has been the growing use of censorship. In 2022, the authorities blocked more than 210,000 websites and Putin’s machine effectively silenced any remotely independent media left in Russia. Yet many of the media outlets that have been blocked or shut down are managing to do their job efficiently from outside the country (and sometimes even from within the country: Novaya Gazeta, for example, is trying to promote new projects, and the former Echo of Moscow radio broadcasts on YouTube partly from Moscow). Russians who want to watch, listen to, or read alternative information and opinions can use a virtual private network (VPN) to do so. Many exiled independent media also broadcast on YouTube, which the Russian government is reluctant to block for fear of invoking the wrath of the platform’s huge numbers of depoliticized users.

In fact, as high as these numbers are, the tally of political prosecutions and blocked websites reveals only what is on the surface. Anger at Putin and with the war is far broader. Many who remain in Russia are afraid to speak out; many have fled the country, voting with their feet against Putin. And still others have returned to the late Soviet–era practice of “kitchen democracy,” discussing and condemning Putin’s war at home or quietly in cafés. Notably popular in Russia right now are classic works of literature that contain subtle antiwar messages. The most read book at the beginning of last year was George Orwell’s 1984. Other books selling well include those about everyday life in 1930s Germany, in which people recognize themselves and their fears. Intellectual publishing houses are also reissuing antiwar books that are difficult for the authorities to object to, such as the 1945 lectures of the German-Swiss philosopher Karl Jaspers on the collective guilt and responsibility of the Germans and Leo Tolstoy’s blistering articles against war. These writers, too, are expressing sentiments that many Russians today can identify with.

Given the scale of the repression, it is unrealistic to expect a mass uprising against Putin, especially since most ordinary Russians prefer to bury their heads in the sand and find some bizarre rationality and truth in the regime’s logic. People do not want to be on the side of evil, so they designate evil as good, thereby forcing themselves to believe that Putin is bringing peace. As one Kremlin spin doctor put it, the president is launching “missiles of righteousness.” Otherwise, Russians tell themselves, NATO would crush them and dismember their country—even if there was not a shred of evidence of that happening before February 2022. Putin knows best.

DISAPPEARING ACT

Putin and his Kremlin ideologues love to talk about the West’s desire to wipe Russia off the map. For their part, they would like to see Russia take up a much bigger place on the map by building an enormous empire. They want a return to the distant past. The irony is that, as Russia has—at least in the Kremlin’s own imagined geography—expanded its physical extent in its brutal war against Ukraine, it has effectively disappeared from the political map.

The West once saw Russia as a country on the path to democracy. Now it regards it as an international pariah and a failed state. Russia’s former Soviet neighbors—members of the Commonwealth of Independent States—are frightened and have politely distanced themselves from Moscow; some of them are successfully exploiting the labor force that has fled Putin. (In 2022, 2.9 million Russians went to Kazakhstan alone, and nearly 150,000 obtained identification papers needed to work there.) China and India, while remaining on friendly terms with Russia at the rhetorical and economic level, have watched in disbelief as Putin descends into a vortex of irrational self-destruction, taking his nation’s economy, workforce, dignity, and soft power with him.

In March 2022, 80 percent of Russians “definitely supported” or “mostly supported” Russia’s war, according to a Levada Center poll. To be precise, they supported “the actions of the Russian armed forces in Ukraine.” Back then, public opinion was not ready to consider it a “war,” and not only because people could be prosecuted for calling it that: they assumed that it would be a short military campaign. By December, the terms had changed. There was no longer any doubt that Russia was fighting a war, to the point that top officials, seeking to justify the army’s serial failures, were calling it a “war with NATO.” (They were not, of course, calling it a war with brotherly Ukraine, which was apparently being used by the West to destroy Russia.) By that point, whatever Putin was perpetrating still had the general support of 71 percent of respondents, but the portion of the population who “definitely supported” it had dropped from 52 percent in March to just 41 percent in December. Among those who are most dismayed by Putin’s bloodbath are younger Russians and people who get their information from the Internet rather than Russian television. In December, 50 percent of respondents favored peace talks, against just 40 percent who thought it was better to keep fighting. (Russian support for peace talks peaked, unsurprisingly, during Putin’s partial mobilization in September and October, when it reached 57 percent.) Society is divided.

But what about taking responsibility for Putin’s meat grinder? Around May 2022, when it became clear that the war would not be over as quickly as planned—and Russians themselves were not yet directly ensnared in the fighting—the number of respondents who expressed a sense of moral responsibility for the deaths of people in Ukraine briefly increased. After that, however, it stabilized as a marginal phenomenon: currently, only about one in four Russians expresses some degree of responsibility for the war, and just one in ten Russians consider themselves “definitely” responsible. By contrast, about six out of ten absolve themselves of any responsibility whatsoever for the deaths of people from a fraternal nation in which many of them have relatives and acquaintances.

When people are being killed and cities and essential civilian infrastructure are being razed, disavowing responsibility is both infantile and amoral. But Russians’ acceptance of collective responsibility, not to mention guilt, will have to come later—if at all. For the foreseeable future, the brutal authoritarian regime under which they live imposes certain norms of behavior and has no intention of disappearing, toning down its repression and propaganda, or bringing an end to the war. Of course the obedient, if weary, population will accept with gratitude whatever the autocrat gives—even peace.

Sometimes it seems as though Russia really has disappeared from the map or has been illegally annexed by its own government. In less than a year, Putin and his team have managed to discredit everything Russian, even Russian culture. Russia’s image has not taken such a battering since the days of Stalin. The Soviet Union in its later years had a lot more global respect than Russia does now.

In one sense, everything that happened since Russia invaded Ukraine is captured in the vicious circle of the country’s political history. My grandfather was arrested on political grounds in 1938, the year of the Great Terror, which meant that at the age of nine, my mother became the daughter of an “enemy of the people.” She died over 20 years ago, confident that her country was at last on the path to normal democratic development. She did not live to see her son labeled a “foreign agent,” for such was the state’s gift to me on December 24, 2022. Out of three generations, therefore, two found themselves enemies of autocratic regimes. Separating an “enemy of the people” grandfather and his “foreign agent” grandson were more than eight decades of difficult Soviet and Russian history, including three in which the country was liberalizing: under Khrushchev, Gorbachev, and Yeltsin. Indeed, according to one version of the political proverb attributed to Pyotr Stolypin, the pre-revolutionary prime minister of the Russian Empire, in a year, everything in the country changes; in a century, nothing changes.

• ANDREI KOLESNIKOV is a Senior Fellow at the Carnegie Endowment for International Peace.