1074 - Chuyện gì thực sự đã xảy ra ở Chile

Jack Devine

CIA, cuộc đảo chánh chống Allende và sự trổi dậy của Pinochet

Caesar Augusto Pinochet duyệt binh bên trong cung điện tổng thống ở Santiago. Martin Thomas / Reuters cung cấp

Vào ngày 9 tháng 9 năm 1973, tôi đang ăn trưa tại Da Carla, một nhà hàng Ý ở Santiago, Chile, thì một đồng nghiệp đến bàn tôi và thì thầm vào tai tôi: "Gọi về nhà ngay lập tức; có việc gấp". Vào thời điểm đó, tôi đang làm sĩ quan CIA bí mật. Chile là nhiệm vụ đầu tiên của tôi ở nước ngoài và đối với một điệp viên trẻ háo hức, đó là một công việc béo bở. Tin đồn về một cuộc đảo chính quân sự chống lại tổng thống xã hội chủ nghĩa Chile, Salvador Allende, đã lan truyền trong nhiều tháng. Đã có một nỗ lực. Những người phản đối Allende đã xuống đường. Các cuộc đình công của công nhân và tình hình kinh tế hỗn loạn khiến nhu cầu căn bản trở nên khó khăn. Thỉnh thoảng, bom rung chuyển thủ đô. Cả đất nước dường như kiệt sức và căng thẳng. Nói cách khác, đây chính xác là nơi mà mọi điệp viên CIA mới được bổ nhiệm đều muốn đến.

Tôi ra khỏi nhà hàng một cách kín đáo nhất có thể và đi đến đồn CIA để gọi điện thoại an toàn cho vợ tôi. Cô ấy đang chăm sóc năm đứa con nhỏ của chúng tôi, và đây là lần đầu tiên chúng tôi sống ở nước ngoài như một gia đình, vì vậy cô ấy có thể gọi điện về bất kỳ vấn đề gì. Nhưng tôi linh cảm rằng cuộc gọi của cô ấy rất quan trọng và liên quan đến công việc của tôi, và đúng là như vậy.

"Bạn của anh gọi từ sân bay", vợ tôi nói. "Anh ấy sắp rời khỏi đất nước. Anh ấy bảo tôi nói với anh, 'Quân đội đã quyết định di chuyển. Sẽ diễn ra vào ngày 11 tháng 9. Hải quân sẽ dẫn đầu.'"

Cuộc gọi này từ "người bạn" của tôi—một doanh nhân và cựu sĩ quan trong hải quân Chile, người cũng là nguồn tin cho CIA—là dấu hiệu đầu tiên mà đồn của cơ quan này ở Santiago nhận được rằng quân đội Chile đã tiến hành đảo chính. Không lâu sau đó, một nguồn tin thứ hai của tôi, một doanh nhân nổi tiếng khác có liên hệ với quân đội Chile, đã triệu tập một cuộc họp khẩn cấp; anh ấy và tôi đã đồng ý gặp nhau tại nhà anh ấy ngay sau khi trời tối. Ông xác nhận báo cáo trước đó và thêm một chi tiết quan trọng: cuộc đảo chính sẽ bắt đầu lúc 7 giờ sáng. Trích dẫn hai nguồn tin của tôi, tôi đã gửi đến trụ sở CIA ở Langley một loại điện tín tuyệt mật đặc biệt được gọi là CRITIC, được ưu tiên hơn tất cả các loại điện tín khác và được chuyển trực tiếp đến các cấp chính quyền cao nhất. Tổng thống Richard Nixon và các nhà hoạch định chính sách hàng đầu khác của Hoa Kỳ đã nhận được ngay lập tức. "Một nỗ lực đảo chính sẽ được khởi xướng vào ngày 11 tháng 9", bức điện viết. "Cả ba nhánh của lực lượng vũ trang và carabineros [cảnh sát quốc gia Chile] đều tham gia vào hành động này. Một tuyên bố sẽ được đọc trên Đài phát thanh Agricultura lúc 7 giờ sáng ngày 11 tháng 9. . . . Carabineros có trách nhiệm bắt giữ Tổng thống Salvador Allende."

Đó là cách chính phủ Hoa Kỳ biết được về cuộc đảo chính ở Chile. Điều này có thể khó tin đối với nhiều người Mỹ, người Chile và những người ở nơi khác, vì theo lẽ thường, đặc biệt là cánh tả, thì Washington đóng vai trò quan trọng trong cuộc đảo chính do quân đội lãnh đạo lật đổ Allende được bầu lên một cách dân chủ, dẫn đến chế độ độc tài kéo dài gần 17 năm của Tướng Augusto Pinochet. Cuộc đảo chính ở Chile thường được đưa vào các bản cáo trạng về hành động bí mật của Hoa Kỳ trong Chiến tranh Lạnh, trong thời gian đó, Hoa Kỳ, theo chỉ đạo của một số tổng thống, đôi khi đã có những hành động thiếu sáng suốt để ngăn chặn hoặc đảo ngược sự trỗi dậy của những người theo chủ nghĩa cánh tả mà Washington lo ngại có thể đưa đất nước của họ vào quỹ đạo của Liên Xô. Nhưng tôi có thể khẳng định chắc chắn rằng CIA đã không âm mưu với quân đội Chile để lật đổ Allende vào năm 1973.

Điều quan trọng là phải làm rõ điều này vì lợi ích của lịch sử: CIA không nên bị đổ lỗi cho những kết quả tồi tệ mà họ không gây ra. Nhìn chung, các hoạt động bí mật của Hoa Kỳ đã có hiệu quả hơn nhiều so với những gì bất kỳ ai không tham gia vào công tác tình báo có thể đoán được. Nhưng một số hoạt động bí mật sai lầm đã gây tổn hại cho Hoa Kỳ nhiều hơn là giúp ích cho nước này, bao gồm cuộc xâm lược Vịnh Con Lợn năm 1961 ở Cuba và việc kết hợp bán tên lửa bí mật cho Iran với việc hỗ trợ bất hợp pháp cho phiến quân Nicaragua trong những năm 1980, được gọi là vụ việc Iran-contra. Để tránh những sai lầm như vậy, các nhà hoạch định chính sách và công chúng cần hiểu điều gì khiến một hoạt động bí mật trở nên khôn ngoan hay không khôn ngoan. Sự khác biệt đó thường khó thấy ngay cả khi mọi người đều đồng ý về những sự kiện cơ bản. Những mô tả sai lệch dai dẳng về vai trò của Washington trong cuộc đảo chính năm 1973 ở Chile đã làm mọi thứ trở nên phức tạp, khiến việc có một cuộc tranh luận hiệu quả về hành động bí mật trở nên khó khăn hơn.

TÂM TRÍ VỀ HAI ĐƯỜNG ĐI

Phải thừa nhận rằng, một trong những nguyên nhân chính gây ra sự nhầm lẫn về cuộc đảo chính năm 1973 là sự thật không thể chối cãi rằng Hoa Kỳ đã giúp phát động một nỗ lực đảo chính trước đó chống lại Allende. Vào tháng 9 năm 1970, sau khi Allende về nhất trong cuộc bầu cử tổng thống ba bên, Nixon đã triệu tập Giám đốc CIA Richard Helms đến Nhà Trắng và nói với ông ta một cách rõ ràng là hãy kích động một cuộc đảo chính phòng ngừa—một cuộc đảo chính sẽ ngăn Allende nhậm chức mặc dù ông đã giành chiến thắng. Ban lãnh đạo của cơ quan này tin rằng bất kỳ nỗ lực nào nhằm ngăn Allende nhậm chức đều sẽ thất bại và cũng dẫn đến đổ máu, đặc biệt là trong khung thời gian ngắn mà Nixon yêu cầu. Nhưng Nixon tin rằng việc thử nghiệm là điều cần thiết đối với lợi ích của Hoa Kỳ và đã ra lệnh cho CIA che giấu các kế hoạch khỏi đại sứ Hoa Kỳ tại Chile và các quan chức Hoa Kỳ khác tại quốc gia này. Âm mưu này được gọi là Đường II—một sự bổ sung bí mật cho Đường I, nỗ lực chính trị và tuyên truyền mà Washington đã tiến hành trước đó để ngăn Allende đắc cử ngay từ đầu.

Đường II rõ ràng là một sai lầm lớn. Quân đội Chile không muốn tham gia vào một cuộc đảo chính sau cuộc bầu cử, và người dân Chile không ủng hộ việc ngăn chặn Allende. Mặc dù tỷ lệ chiến thắng của ông rất nhỏ, Allende đã được bầu thông qua một hệ thống dân chủ mà quân đội Chile đã ủng hộ trong hơn một thế kỷ. Sau đó, việc chính phủ của ông xử lý nền kinh tế sai lầm đã kích động sự phản đối ở cả hai phía. Nhưng vào đầu mùa thu năm 1970, Allende vẫn chưa nhậm chức, vì vậy thậm chí không có lý do chính đáng nào để hành động.

Các sĩ quan tại trạm CIA ở Santiago không mấy hứng thú với một cuộc đảo chính, và người đứng đầu trạm cũng không giấu sự nghi ngờ của mình. "Tham số hành động cực kỳ hạn hẹp và các lựa chọn khả thi khá hạn chế", ông đã gửi điện tín cho Washington ngay sau chiến thắng trong cuộc bầu cử của Allende. "Yêu cầu các bạn không tạo ấn tượng rằng trạm có phương pháp chắc chắn để ngăn chặn, chứ đừng nói đến việc kích động các nỗ lực đảo chính", một thông điệp khác được gửi đi vào cùng thời điểm đó có đoạn. Nhưng Nhà Trắng và Langley đã bỏ qua những cảnh báo này và thúc giục hành động. Vào tháng 9 năm 1970, Helms thậm chí còn cử người đứng đầu các hoạt động bí mật của cơ quan đến Santiago để nói với người đứng đầu trạm rằng nếu ông ta không chuẩn bị thúc đẩy một cuộc đảo chính, ông ta có thể trở về Hoa Kỳ vào ngày hôm đó. Người đứng đầu trạm đồng ý làm tốt nhất có thể, nhưng ông vẫn bi quan.

Vào ngày 22 tháng 10 năm 1970, một nhóm sĩ quan quân đội đã nghỉ hưu đã cố gắng khởi xướng một cuộc đảo chính bằng cách bắt cóc Tướng René Schneider, tổng tư lệnh quân đội Chile, người kiên quyết phản đối sự can thiệp của quân đội vào chính trường Chile. CIA đã biết về kế hoạch này. Nhưng vụ bắt cóc đã diễn ra không như mong đợi: thay vì bắt cóc Schneider, những kẻ âm mưu đã giết ông ta. Cả nước ngay lập tức tập hợp xung quanh Allende, người đã nhậm chức 12 ngày sau đó. Vào thời điểm đó, mọi âm mưu đảo chính đã kết thúc và Nixon đã thay đổi mạnh mẽ chính sách của mình. Mục tiêu mới là ủng hộ phe đối lập chính trị và tránh tạo cho Allende một cái cớ để lợi dụng tình cảm chống Mỹ nhằm tăng sự nổi tiếng trong nước và sự ủng hộ của quốc tế.

TÀI KHOẢN TRUYỀN THÔNG

Để đáp lại chính sách mới, CIA đã tiếp tục chiến lược hỗ trợ những đối thủ chính trị trong nước của Allende và đảm bảo Allende không phá hủy các thể chế dân chủ: các phương tiện truyền thông, các đảng phái chính trị và các tổ chức lao động hình thành nên phe đối lập Chile. Các sĩ quan CIA được lệnh nghiêm ngặt chỉ liên lạc với quân đội nhằm mục đích thu thập thông tin tình báo, không phải kích động đảo chính.

Nhưng Washington vẫn quyết tâm hỗ trợ kẻ thù của Allende, và điều đó có nghĩa là nhiệm vụ của CIA là tuyển dụng những người có thể cung cấp bí mật cho chính phủ Hoa Kỳ và hành động theo lệnh của chính phủ. Người đầu tiên tôi tuyển dụng là một quan chức cấp cao của Đảng Cộng sản mà đài đã duy trì liên lạc định kỳ trong nhiều năm nhưng không được đưa vào danh sách trả lương. Người trung gian của chúng tôi với quan chức này là một doanh nhân địa phương, người đã đồng ý sắp xếp một bữa trưa tại nhà riêng cho tôi và quan chức đó để tôi có thể thuyết trình. Tôi đã lo lắng, nhưng chủ nhà đã cố gắng giúp tôi thoải mái. Ông ấy đã ân cần phục vụ chúng tôi một món ngon địa phương, một đĩa erizos: nhím biển sống. May mắn thay, anh ta đi kèm với erizos một chai rượu vang trắng Santa Rita 120 tuyệt hảo. Sau mỗi thìa erizos, tôi lại nhấp một ngụm lớn. Chẳng mấy chốc, erizos bắt đầu có vị ngon hơn, và mục tiêu có vẻ dễ hợp tác hơn. Nhưng tôi mất quá nhiều thời gian để đi thẳng vào vấn đề với người chủ nhà, người cuối cùng đã thốt lên, bằng rất nhiều từ, "Ông sẽ trả cho tên Cộng sản này bao nhiêu tiền để hắn hợp tác?" Tôi ngay lập tức đề xuất 1.000 đô la một tháng, và viên chức này đã chấp nhận.

Trách nhiệm quan trọng nhất của tôi vào thời điểm đó là xử lý "tài khoản truyền thông", đặc biệt là mối quan hệ của CIA với El Mercurio, tờ báo lâu đời và có ảnh hưởng nhất ở Chile. Chủ sở hữu tờ báo lo ngại rằng chính phủ Allende có thể tịch thu các doanh nghiệp của ông và đặt phương tiện truyền thông dưới sự kiểm soát của chính phủ; điều đó khiến ông trở thành đồng minh tự nhiên của cơ quan này. Tờ báo không bao giờ sử dụng tuyên truyền để cố tình đánh lừa độc giả về các chính sách kinh tế của chính phủ Allende, nhưng giữa các dòng, tờ báo đã nhấn mạnh vào những câu chuyện về việc chính phủ tịch thu tài sản tư nhân, hành động bất hợp pháp và bạo lực của một số bộ phận trong liên minh cầm quyền và bóng ma của thảm họa kinh tế.

Mặc dù vẫn tồn tại quan niệm rằng El Mercurio là một cơ quan của CIA, nhưng cơ quan này không có vai trò gì trong những gì được in trên tờ báo. Trên thực tế, biên tập viên không thích ảnh hưởng bên ngoài đến hoạt động biên tập và CIA chỉ gặp gỡ với phía kinh doanh của tờ báo. Cơ quan này không muốn mua chuộc El Mercurio; thay vào đó, họ muốn đảm bảo quyền tự do báo chí liên tục. Chính phủ Allende không chính thức kiểm duyệt phương tiện truyền thông, và nửa tá tờ báo độc lập hàng ngày ở Santiago đại diện cho toàn bộ quan điểm chính trị. Tuy nhiên, ngay sau khi tôi đến Chile vào năm 1971, chính phủ đã chặn quyền tiếp cận giấy in báo của El Mercurio. Điều này, cùng với việc cắt giảm quảng cáo và tình trạng bất ổn lao động, đã đe dọa đóng cửa tờ báo, và đó sẽ là một tổn thất to lớn. Vì vậy, cơ quan này đã cấp cho tờ báo khoảng 2 triệu đô la trong suốt hai năm, cho phép tờ báo tiếp tục xuất bản.

Sau cuộc đảo chính bất thành năm 1970, CIA cũng duy trì các nguồn tin bên trong quân đội Chile, nhưng chúng không nhiều hoặc quan trọng bằng tài sản của cơ quan này trong các phương tiện truyền thông và các đảng phái chính trị. Cơ quan này không nhận được thông tin thường xuyên từ các nhân viên quân sự cấp cao của Chile và không có mối quan hệ có ý nghĩa nào với Pinochet trước khi ông ta lên nắm quyền. Trên thực tế, phó chỉ huy đồn ở Santiago đã liên lạc với Pinochet nhưng không ấn tượng với ông ta, coi ông ta quá yếu để lãnh đạo một cuộc đảo chính.

***

Những nỗ lực bí mật của CIA nhằm giảm sự ủng hộ dành cho Allende đã đóng vai trò quan trọng trong tình hình chính trị hỗn loạn đặc trưng cho thời kỳ ông nắm quyền. Nhưng sự phản đối dữ dội mà Allende phải đối mặt chủ yếu là phản ứng trước các chính sách kinh tế sai lầm của chính ông, không chỉ gây tổn hại đến những người giàu có mà còn cả tầng lớp trung lưu và lao động. Có lẽ vì lo sợ rằng tỷ lệ chiến thắng sít sao của mình khiến ông không có nhiều thời gian để theo đuổi tầm nhìn về một nước Chile xã hội chủ nghĩa, Allende đã vội vã thực hiện chương trình cải cách ruộng đất, quốc hữu hóa ngành công nghiệp và chi tiêu của chính phủ để kích thích nền kinh tế. Ban đầu, chương trình này có vẻ hiệu quả. Trong năm đầu tiên của chính phủ, GDP thực tế tăng gần tám phần trăm, sản lượng tăng hơn 12 phần trăm và mức tiêu dùng tăng với tốc độ 13 phần trăm. Nhưng đến đầu năm 1971, chủ nghĩa dân túy kinh tế của Allende bắt đầu phản tác dụng. Các chủ đất trở nên miễn cưỡng trong việc duy trì các bất động sản có thể bị tịch thu bất cứ lúc nào. Các chủ doanh nghiệp bắt đầu rời khỏi đất nước, mang theo vốn và bí quyết kinh doanh của họ. Và công chúng nói chung phải chịu cảnh thiếu hụt hàng hóa thiết yếu.

Allende cũng phải đối mặt với các vấn đề chính trị. Những người theo chủ nghĩa Dân chủ Thiên chúa giáo ôn hòa đã lo ngại về việc ông quốc hữu hóa ngành công nghiệp và phản đối chương trình nghị sự của ông tại quốc hội. Trong khi đó, những người theo chủ nghĩa cánh tả trong liên minh cầm quyền của Allende cho rằng ông nên hành động nhanh hơn nữa. Sự thiếu kiên nhẫn của họ đã thúc đẩy Phong trào Cánh tả Cách mạng, vốn tài trợ cho việc tịch thu đất đai tư nhân ở nông thôn, thường là bằng các biện pháp bạo lực, tạo ra bầu không khí sợ hãi và làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu lương thực.

Trong số những tài sản bí mật của tôi vào thời điểm đó có một phụ nữ trung lưu lớn tuổi, một người bà. Bà đề xuất tổ chức một cuộc biểu tình trong đó phụ nữ sẽ mang theo nồi và chảo cùng với biểu ngữ phản đối tình trạng khan hiếm thực phẩm và các mặt hàng gia dụng cơ bản. Nghe có vẻ là một ý tưởng hay, ít nhất là đáng để đầu tư một khoản nhỏ. Tôi đã đưa cho bà ấy vài trăm đô la nhưng không kỳ vọng nhiều. Vì vậy, tôi đã rất sửng sốt vài tuần sau đó khi tôi đang đi bộ gần một công viên không xa đại sứ quán Hoa Kỳ và nghe thấy tiếng ầm ầm của hàng nghìn phụ nữ diễu hành trên phố, đập vào nồi và chảo. Ở đó, trong số những người chỉ đạo những người diễu hành về phía dinh tổng thống, là tài sản của tôi. Đêm hôm đó, khi những người biểu tình tụ tập bên ngoài cung điện, các sinh viên cánh tả đã đến hiện trường và tấn công những người phụ nữ. Hình ảnh những bà nội trợ Chile bị những thanh niên cánh tả quấy rối đã lan truyền khắp thế giới, tạo nên cơn ác mộng về mặt công khai cho chính quyền Allende và là điểm tập hợp cho phe đối lập.

Cuộc biểu tình được biết đến với tên gọi “Cuộc diễu hành của những chiếc nồi và chảo rỗng”, và chẳng bao lâu sau, các cuộc biểu tình tương tự cũng được tổ chức bởi các nhóm phụ nữ khác, đôi khi nhằm vào quân đội, những người phụ nữ này đã thách thức hành động chống lại Allende. Trong một cuộc biểu tình đặc biệt đáng nhớ, phụ nữ đã ném thức ăn cho gà vào những người lính, ám chỉ rằng họ quá nhút nhát để phản đối tổng thống. Allende đã cố gắng giảm thiểu thiệt hại bằng cách ám chỉ rằng Hoa Kỳ đứng sau các cuộc diễu hành. Tất nhiên, ở một mức độ nào đó, ông đã đúng. Nhưng việc đổ lỗi cho Hoa Kỳ - một chiến thuật đã có hiệu quả sau nỗ lực đảo chính bất thành năm 1970 - đã mang lại cho ông thành công hạn chế lần này: những tuyên bố của ông về sự can thiệp của Hoa Kỳ đã bắt đầu nghe giống như một cái cớ.

Vào tháng 10 năm 1972, công đoàn tài xế xe tải chính của Chile đã đình công. Đất nước này có ít đường sắt và ít vận tải hàng không, và hầu hết hàng hóa được vận chuyển bằng xe tải do các công ty nhỏ, hầu như không có lợi nhuận sở hữu. Những người lái xe tải cảm thấy bị chèn ép và lo lắng rằng Allende đang có kế hoạch quốc hữu hóa ngành công nghiệp của họ. Khi tổng thống công bố kế hoạch về một hoạt động vận tải công tư hỗn hợp tại khu vực Aisén, những người lái xe tải đã bỏ việc. Các chủ cửa hàng đóng cửa, một phần vì thông cảm và một phần vì sẽ không có hàng hóa để mua hoặc bán nếu những người lái xe tải không làm việc. Trong vòng hai tuần, những người lái xe buýt và taxi đã tham gia; ngay sau đó, những người làm nghề chuyên môn như kỹ sư, nhân viên y tế và phi công cũng đình công.

Một số người cáo buộc rằng Hoa Kỳ đã trả tiền cho những người lái xe tải để họ đình công. Điều đó không đúng. Những người lái xe tải đã yêu cầu CIA hỗ trợ và người đứng đầu trạm cho rằng đó là một ý tưởng hay. Nhưng đại sứ Hoa Kỳ tại Chile, Nathaniel Davis, đã phản đối. Tuy nhiên, Davis đã không bác bỏ ý tưởng này ngay lập tức. Ông cố gắng duy trì mối quan hệ tốt với CIA vì ông luôn lo sợ rằng cơ quan này có thể có hành động quyết liệt sau lưng ông, giống như đã làm với người tiền nhiệm của ông khi khởi động Tuyến đường II. Vì vậy, ông đã gửi yêu cầu của những người lái xe tải đến Washington, nơi Nhà Trắng đã chính thức bác bỏ.

CUỘC ĐẢO CHÍNH BẰNG XE TĂNG

Vào mùa xuân năm 1973, khi nền kinh tế suy thoái và các cuộc biểu tình trên đường phố trở nên thường xuyên, tin đồn bắt đầu lan truyền về một cuộc đảo chính sắp xảy ra. Đài này đã báo cáo tận tình với Langley về những lời bàn tán mà các sĩ quan của mình nghe được, nhưng các nhà phân tích của CIA tỏ ra nghi ngờ. Họ không tin rằng quân đội sẽ lật đổ hiến pháp và đã từng có những báo động giả trước đó. Đầu năm đó, một điệp viên người Chile đã gọi điện cho sĩ quan CIA của mình và nói rằng, "Dì tôi bị bệnh và có thể không sống được đến lúc hồi phục". Câu nói đã thỏa thuận để chỉ ra rằng một cuộc đảo chính đang diễn ra có phần khác: "Dì tôi đã chết". Cuộc gọi mơ hồ này, cùng với những dấu hiệu khác cho thấy âm mưu đang diễn ra, khiến đài CIA tin rằng một cuộc đảo chính sắp diễn ra. Đài đã gửi một bức điện CRITIC cảnh báo Washington phải chuẩn bị. Sáng hôm sau, khi không có gì xảy ra, đài đã phải chịu cảnh bẽ mặt.

Tuy nhiên, vào tháng 6 năm 1973, một nỗ lực đảo chính thực sự đã diễn ra. Một nhóm khoảng 80 binh lính từ một đơn vị xe tăng của quân đội đã uống rất nhiều rượu và quyết định giải thoát một sĩ quan đã bị bắt trước đó vì kêu gọi đảo chính. Họ đã xin được lệnh thả viên sĩ quan này từ Bộ Quốc phòng và lái một đoàn 16 xe bọc thép đến dinh tổng thống và trụ sở bộ, tin rằng họ có thể thắp lên một tia lửa sẽ đốt cháy toàn bộ lực lượng vũ trang. Nhưng tổng tư lệnh quân đội, Tướng Carlos Prats, đã quyết tâm bảo vệ truyền thống không can thiệp của quân đội, và ông đã đích thân đến dinh tổng thống để đối đầu với những người lính, những người đã lùi bước và trở về căn cứ của họ mà không gặp nhiều kháng cự. Sau khi cuộc đảo chính xe tăng này thất bại, CIA kết luận rằng sẽ không bao giờ có một cuộc đảo chính quân sự. Điều mà cơ quan này không nhận ra là các sĩ quan cấp cao trong quân đội đã bị lung lay bởi thách thức đối với quyền hạn của họ và lo sợ rằng sự sụp đổ kỷ luật sẽ lan rộng. Họ tin rằng các sĩ quan trẻ hơn sẽ gây sức ép để đảo chính, và các sĩ quan cấp cao như Pinochet lo lắng rằng nếu họ không hợp tác với những kẻ mới nổi, họ sẽ bị chúng cuốn trôi. Xa hơn là đánh dấu sự kết thúc của âm mưu đảo chính, cuộc đảo chính xe tăng là lúc nó bắt đầu thực sự.

Trên đường phố, các cuộc đình công và biểu tình tiếp tục diễn ra nhanh chóng. Vào tháng 8, sau một cuộc biểu tình chống Allende do những người vợ của quân nhân tổ chức và tham dự, Prats đã từ chức và Pinochet trở thành tổng tư lệnh. Vào thời điểm đó, tâm trạng của cả nước đã trở nên u ám, và CIA bắt đầu xem xét lại viễn cảnh một cuộc đảo chính có thể xảy ra. Chưa đầy ba tuần sau khi Pinochet được thăng chức, bạn tôi đã gọi điện từ sân bay.

***

Vào những ngày trước cuộc đảo chính, một số viên chức Bộ Ngoại giao tại đại sứ quán Hoa Kỳ ở Santiago không tin vào thông tin mà CIA nhận được. “Các anh cứ ra một bản ghi nhớ như thế vào mỗi thứ Sáu,” một người bạn của tôi làm việc ở đó chế giễu. Đúng là trạm đã nghe và báo cáo tin đồn đảo chính trong nhiều tuần, nhưng chúng tôi chưa bao giờ có loại thông tin chắc chắn như bây giờ, thông tin mà chúng tôi đã xác nhận với ba nguồn tin chất lượng cao riêng biệt, mỗi nguồn đều cung cấp thêm thông tin chi tiết.

Vào đêm ngày 10 tháng 9, một nhóm nhân viên cốt cán, bao gồm cả trưởng trạm và tôi, ở lại trạm CIA để chúng tôi sẵn sàng nhận báo cáo từ hiện trường khi cuộc đảo chính bắt đầu. Điện thoại reo. “Đứa trẻ sẽ được sinh vào ngày mai,” một giọng nói vang lên, rồi cúp máy. Tôi không biết ai đang gọi và tin nhắn không khớp với bất kỳ mã nào đã thỏa thuận. Nhưng tôi cảm thấy có ai đó đang cố nói với chúng tôi điều mà chúng tôi đã biết: một cuộc đảo chính sắp bắt đầu. Điện thoại lại reo. “Chú Jonas sẽ đến thị trấn vào ngày mai” là thông điệp lần này. Chúng tôi nhận được những cuộc gọi tương tự suốt đêm, và đến 7 giờ sáng ngày hôm sau, chúng tôi hồi hộp chờ đợi để xem nguồn tin của mình có chính xác không. Thời gian trôi qua mà không có tin tức gì. Chúng tôi lo sợ rằng mình lại có một báo động giả khác và uy tín của chúng tôi có thể bị tổn hại vĩnh viễn. Sau đó, lúc 8 giờ sáng, chúng tôi nhận được báo cáo: hải quân đã bắt đầu cuộc đảo chính bằng một cuộc nổi loạn ở thành phố Valparaíso. Nguồn tin của chúng tôi đã sai một giờ.

Đến 9 giờ sáng, quân đội đã kiểm soát toàn bộ Chile ngoại trừ trung tâm Santiago. Khi được thông báo về cuộc đảo chính, Allende đã từ chối từ chức và đi thẳng đến dinh tổng thống. Quân đội tràn ngập các đường phố ở trung tâm thành phố. Các cuộc giao tranh và đấu súng lẻ tẻ nổ ra. Các rào chắn được dựng lên xung quanh đại sứ quán Hoa Kỳ và giao thông bị đình trệ. Ngay trước buổi trưa, máy bay phản lực của không quân Chile gầm rú trên bầu trời trung tâm thành phố Santiago và bắt đầu bắn tên lửa vào dinh tổng thống. Toàn bộ thành phố nổ ra tiếng súng. Vào khoảng 2 giờ chiều, quân đội Chile đã xông vào dinh tổng thống. CIA biết được từ những nguồn tin có mặt tại cuộc tấn công rằng quân đội chỉ lên kế hoạch bắt Allende chứ không phải hành quyết ông. Nhưng ông đã tự sát thay vì trở thành tù nhân của quân đội. Đến 2:30 chiều, triều đại của Pinochet đã bắt đầu.

Washington ca ngợi cái chết của Allende là một chiến thắng lớn. Nixon và cố vấn an ninh quốc gia của ông, Henry Kis-singer, rất vui mừng. CIA cũng vậy: bất chấp mọi khó khăn, trạm Santiago đã giúp tạo ra bầu không khí cho cuộc đảo chính mà không làm hoen ố nỗ lực bằng cách trực tiếp tham gia. Trong những ngày phấn khích ngay sau đó, chúng tôi tự hào vì đã giúp ngăn chặn sự phát triển của chủ nghĩa xã hội theo phong cách Cuba ở Chile và ngăn chặn đất nước này trôi vào quỹ đạo của Liên Xô. Chúng tôi mong đợi rằng chính quyền quân sự của Pinochet sẽ chỉ nắm giữ quyền lực đủ lâu để ổn định nền kinh tế và ngay sau đó sẽ kêu gọi bầu cử và từ chức.

HÃY CẨN THẬN VỚI NHỮNG GÌ BẠN MONG MUỐN

Các sự kiện nhanh chóng làm giảm cảm giác chiến thắng. Ngay sau cuộc đảo chính, tôi đã gặp một tài sản có giá trị cao đã thâm nhập vào một nhánh cực đoan của Đảng Xã hội Chile. Sau cuộc đảo chính, anh ta đã bị bắt trong một cuộc vây bắt của quân đội, sau đó bị thẩm vấn và tra tấn. Anh ta là một người cứng rắn, nhưng chúng tôi lo ngại rằng anh ta có thể đã tiết lộ mối quan hệ của mình với CIA dưới áp lực, vì vậy chúng tôi đã tiếp cận cuộc họp một cách thận trọng và đặt địa điểm họp dưới sự giám sát chặt chẽ. Nếu anh ta bị thỏa hiệp, anh ta có thể bị phản bội và được chỉ thị cung cấp cho chúng tôi thông tin sai lệch. May mắn thay, những người thẩm vấn quân đội Chile đã thẩm vấn anh ta không hề biết anh ta có liên hệ với CIA và không bao giờ hỏi anh ta về bất kỳ mối quan hệ nào với cơ quan này.

Tại cuộc họp của chúng tôi, anh ta đã mô tả chi tiết về việc bị tra tấn của mình. Bất chấp những trận đòn, anh ta vẫn giữ nguyên câu chuyện của mình và cuối cùng đã thuyết phục được những người thẩm vấn rằng anh ta không liên hệ với thành phần cực đoan của Đảng Xã hội. Nhưng anh ta hẳn đã phát hiện ra một chút nghi ngờ từ phía tôi: Câu chuyện của anh ta có đầy đủ không? Anh ta có đang phóng đại sự ngược đãi của mình không? Để chứng minh quan điểm của mình, ông đã xắn quần lên để lộ những vết sẹo xấu xí và vết thâm đen trên chân, do bị ngược đãi sau khi bị xiềng xích và kéo lê bởi những kẻ bắt giữ. Bất kỳ sự nghi ngờ nào của tôi về sự đáng tin cậy của ông đều biến mất.

Điều tồi tệ nhất vẫn chưa đến. Trong một bản ghi nhớ bí mật có ngày 24 tháng 9 năm 1973, chưa đầy hai tuần sau cuộc đảo chính, chi nhánh CIA tại Santiago đã báo cáo rằng "cái chết của phần lớn những người bị giết trong các hoạt động dọn dẹp chống lại những kẻ cực đoan... không được ghi lại. Chỉ có các thành viên của Junta mới có ý tưởng thực sự rõ ràng về số liệu tử vong chính xác, mà họ có thể sẽ giữ bí mật." Vào ngày 12 tháng 10, một bản ghi nhớ khác trích dẫn một nguồn tin cho biết chế độ Pinochet đã giết 1.600 thường dân Chile trong khoảng thời gian từ ngày 11 tháng 9 đến ngày 10 tháng 10.

Người ta cũng nhanh chóng nhận ra rằng Pinochet không có ý định từ bỏ quyền lực. Và trong suốt năm tiếp theo, những vi phạm nhân quyền của chế độ Pinochet và việc áp đặt thiết quân luật đã gây nghi ngờ về tính khôn ngoan trong chính sách của Hoa Kỳ tại Chile. Tại trạm CIA, chúng tôi tiếp tục nghe những báo cáo đáng lo ngại về các vụ bắt giữ hàng loạt, tra tấn và "bắt cóc cưỡng bức" và giết hại những người bị coi là phản động. Nhiều người Chile không bận tâm đến những hành động này. Họ vô cùng sợ những người cực tả và không tin rằng quân đội sẽ gây hại cho thường dân vô tội. Họ đã sai. Nhiều năm sau, các cuộc điều tra chính thức của Chile tiết lộ rằng chế độ Pinochet đã sát hại hơn 2.200 người vì lý do chính trị và đã giam giữ hơn 38.000 người, nhiều người trong số họ đã bị tra tấn.

Các đồng nghiệp CIA của tôi và tôi đã thực sự vỡ mộng trước sự tàn bạo và đàn áp của chế độ Pinochet. Không ai trong chúng tôi từng nghĩ rằng chế độ độc tài của Pinochet sẽ kéo dài đến năm 1990. Kết quả đó đã làm tôi lo lắng trong nhiều năm, nhưng nó không làm lung lay niềm tin của tôi vào tiềm năng tích cực của hành động bí mật. Khi tôi đến Santiago, mọi dấu hiệu đều cho thấy chính phủ Allende có ý định phá hoại phe đối lập chính trị, đe dọa phương tiện truyền thông độc lập của Chile và đưa Chile vào phạm vi ảnh hưởng của Liên Xô. Trong bối cảnh đó, việc ủng hộ các đảng đối lập và giúp phương tiện truyền thông chống lại những hành động phản dân chủ như vậy là điều công bằng. Tôi tin rằng nếu quân đội Chile không can thiệp vào tháng 9 năm 1973, các chương trình hành động bí mật của chúng tôi sẽ duy trì được phe đối lập cho đến cuộc bầu cử tiếp theo và chính phủ Allende sẽ bị đánh bại tại thùng phiếu—một kết quả khả quan hơn nhiều so với chế độ Pinochet.

Khi một trưởng đồn mới đến ngay trước khi tôi rời Chile, vào năm 1974, ông ấy đã yêu cầu tôi viết một bản ghi nhớ về tình hình trong nước. Tôi đã đưa ra một tài liệu khá thẳng thắn, trong đó đề xuất rằng Hoa Kỳ nên bắt đầu sử dụng cùng một chiến thuật bí mật chống lại chế độ Pinochet như đã từng sử dụng với Allende, để đưa nền dân chủ trở lại. Tôi nghi ngờ rằng người đứng đầu trạm đã đồng ý vào thời điểm đó, và có lẽ ông ấy chưa bao giờ gửi bản ghi nhớ của tôi tới Washington, nếu không vì lý do nào khác thì cũng là để bảo vệ sự nghiệp của tôi.

BIẾT GIỚI HẠN CỦA BẠN

Kinh nghiệm của Hoa Kỳ ở Chile vào đầu những năm 1970 đã đưa ra một số bài học về cách thực hiện các hành động bí mật tốt và cách tránh những hành động xấu. Một số bài học đó đã được rút ra, nhưng quá nhiều bài học thì chưa. Điều này đặt ra một vấn đề cho Hoa Kỳ khi họ để lại một kỷ nguyên được xác định bởi các hành động quân sự lớn ở Afghanistan và Iraq và bước vào một giai đoạn mới, trong đó các hoạt động bí mật sẽ trở nên quan trọng hơn ở những nơi như Iran, Pakistan, Syria và Ukraine.

Để nắm bắt rõ nhất những bài học của Chile, hãy xem xét sự khác biệt giữa các hành động bí mật Đường I và Đường II. Những người lập kế hoạch cho Track I đã tính đến môi trường chính trị ở Chile và kết luận rằng sẽ rất khó khăn và có lẽ là không khôn ngoan khi cố gắng lật đổ một nhà lãnh đạo được bầu cử dân chủ, người được công chúng thực sự ủng hộ; họ cho rằng tốt hơn là nên hạn chế bản thân trong việc kiềm chế mọi động cơ phản dân chủ mà Allende thể hiện khi nhậm chức. Những người lập kế hoạch cho Track I cũng nhận ra rằng ngay cả mục tiêu khiêm tốn hơn đó cũng sẽ đòi hỏi một kế hoạch được phối hợp tốt, dựa trên sự hỗ trợ và chuyên môn của các bộ phận khác nhau trong hệ thống an ninh quốc gia Hoa Kỳ.

Ngược lại, khi Track II được đưa ra, các điều kiện trên thực địa ở Chile không ủng hộ loại đảo chính quân sự mà kế hoạch hình dung, và những kẻ chủ mưu đảo chính Chile mà CIA liên kết với lại thiếu nguồn lực và sự ủng hộ của người dân. Tuy nhiên, Nhà Trắng của Nixon đã chấp nhận ý tưởng rằng chỉ cần một tia lửa, một niềm tin mà các quan chức đôi khi bám vào khi cân nhắc có nên thực hiện các hành động bí mật hay không—và điều này thường chứng tỏ là sai. Track II cũng không phối hợp được các hoạt động của các nhánh khác nhau của chính phủ Hoa Kỳ. Kế hoạch này được vạch ra và xử lý bởi một nhóm rất nhỏ nhân viên Nhà Trắng và các viên chức CIA, và họ đã giữ Bộ Ngoại giao trong bóng tối - bao gồm cả đại sứ Hoa Kỳ tại Chile.

Washington cần tránh những sai lầm như vậy trong những năm tới, chắc chắn sẽ chứng kiến ​​sự cạnh tranh ngầm gia tăng giữa Hoa Kỳ và các đối thủ của mình. Các viên chức Hoa Kỳ sẽ cần trở thành những người thực hành khéo léo hơn về nghệ thuật bí mật. Khi họ mài giũa nghề của mình, họ không bao giờ được quên cách thực tế chính trị ở các quốc gia khác có thể hạn chế các hoạt động tình báo của Hoa Kỳ và họ nên nhớ rằng sự bí mật quá mức và các cuộc chiến giành địa bàn quan liêu có thể gây tổn hại đến ngay cả những hành động bí mật được thiết kế tốt nhất và hợp lý nhất.

Bài viết này xuất hiện trong "Điều gì thực sự đã xảy ra: Giải quyết các vụ án lạnh lùng của Chiến tranh lạnh", một gói đặc biệt trong ấn bản tháng 7/tháng 8 của Foreign Affairs, có sẵn trực tuyến vào ngày 18 tháng 6.

JACK DEVINE là Đối tác sáng lập và Chủ tịch của Arkin Group. Trong suốt 32 năm sự nghiệp tại CIA, ông đã đảm nhiệm cả vai trò Quyền giám đốc và Phó giám đốc phụ trách các hoạt động của cơ quan này bên ngoài Hoa Kỳ. Bài luận này được chuyển thể từ Good Hunting: An American Spymaster’s Story (Sarah Crichton Books, 2014), tác phẩm mà ông viết cùng Vernon Loeb.

https://www.foreignaffairs.com/chile/what-really-happened-chile-pinochet

***

What Really Happened in Chile

THE CIA, THE COUP AGAINST ALLENDE, AND THE RISE OF PINOCHET

Caesar Augusto: Pinochet reviews troops inside the presidential palace in Santiago. Martin Thomas / Courtesy Reuters

On September 9, 1973, I was eating lunch at Da Carla, an Italian restaurant in Santiago, Chile, when a colleague joined my table and whispered in my ear: “Call home immediately; it’s urgent.” At the time, I was serving as a clandestine CIA officer. Chile was my first overseas assignment, and for an eager young spymaster, it was a plum job. Rumors of a military coup against the socialist Chilean president, Salvador Allende, had been swirling for months. There had already been one attempt. Allende’s opponents were taking to the streets. Labor strikes and economic disarray made basic necessities difficult to find. Occasionally, bombs rocked the capital. The whole country seemed exhausted and tense. In other words, it was exactly the kind of place that every newly minted CIA operative wants to be.

I ducked out of the restaurant as discreetly as I could and headed to the CIA station to place a secure call to my wife. She was caring for our five young children, and it was our first time living abroad as a family, so she could have been calling about any number of things. But I had a hunch that her call was very important and related to my work, and it was.

“Your friend called from the airport,” my wife said. “He’s leaving the country. He told me to tell you, ‘The military has decided to move. It’s going to happen on September 11. The navy will lead it off.’”

This call from my “friend”—a businessman and former officer in the Chilean navy who was also a source for the CIA—was the first indication the agency’s station in Santiago had received that the Chilean military had set a coup in motion. Not long after, a second source of mine, another prominent businessman connected to the Chilean military, called for an emergency meeting; he and I agreed to meet at his house just after dark. He confirmed the earlier report and added one key detail: the coup would begin at 7 AM. Citing my two sources, I sent CIA headquarters in Langley a special type of top-secret cable known as a CRITIC, which takes priority over all other cables and goes directly to the highest levels of government. President Richard Nixon and other top U.S. policymakers received it immediately. “A coup attempt will be initiated on 11 September,” the cable read. “All three branches of the armed forces and the carabineros [Chile’s national police] are involved in this action. A declaration will be read on Radio Agricultura at 7 a.m. on 11 September. . . .  The carabineros have the responsibility for seizing President Salvador Allende.”

That is how the U.S. government learned of the coup in Chile. This might be hard for many Americans, Chileans, and people elsewhere to believe, since it has become conventional wisdom, especially on the left, that Washington played a crucial role in the military-led overthrow of the democratically elected Allende, which resulted in the nearly 17-year authoritarian rule of General Augusto Pinochet. The coup in Chile is often included in indictments of U.S. covert action during the Cold War, during which the United States, at the direction of a number of presidents, sometimes took actions of questionable wisdom to prevent or reverse the rise of leftists who Washington feared might lead their countries into the Soviet orbit. But I can say with conviction that the CIA did not plot with the Chilean military to overthrow Allende in 1973.

It is important to set this straight for the sake of history: the CIA should not be blamed for bad outcomes it did not produce. In general, U.S. covert operations have worked far more often than anyone not involved in intelligence work would guess. But some misguided covert operations have hurt the United States more than they helped it, including the 1961 Bay of Pigs invasion of Cuba and the coupling of covert missile sales to Iran with illegal support provided to Nicaraguan insurgents during the 1980s, which came to be known as the Iran-contra affair. To avoid such missteps, policymakers and the public need to understand what makes a covert operation wise or unwise. That distinction is often hard to see even when everyone agrees on the basic facts. The persistent mischaracterizations of Washington’s role in the 1973 coup in Chile have muddied the waters, making it harder to have a productive debate about covert action.

TWO-TRACK MINDS

Admittedly, one primary cause of the confusion about the 1973 coup is the unquestionable fact that the United States helped launch an earlier coup attempt against Allende. In September 1970, after Allende finished first in a three-way presidential election, Nixon summoned CIA Director Richard Helms to the White House and told him in no uncertain terms to foment a preventive coup—one that would keep Allende from taking office despite his victory. The leadership of the agency believed that any attempt to keep Allende from taking office would fail and also lead to bloodshed, especially in the short time frame Nixon demanded. But Nixon believed that it was essential to U.S. interests to try it and ordered the CIA to conceal the plans from the U.S. ambassador to Chile and other U.S. officials in the country. The plot came to be known as Track II—a secret complement to Track I, the political and propaganda effort that Washington had mounted earlier to keep Allende from being elected in the first place.

Track II was clearly a major mistake. The Chilean military wanted no part of a coup after the election, and the Chilean people were not supportive of blocking Allende. Even though his margin of victory was very small, Allende had been elected through a democratic system that the Chilean military had supported for more than a century. Later, his government’s mishandling of the economy would galvanize opposition in both quarters. But in the early fall of 1970, Allende had not yet taken office, so there was not even a justifiable pretext for action.

The officers in the CIA station in Santiago felt little enthusiasm for a coup, and the station chief did not hide his doubts. “Parameter of action is exceedingly narrow and available options are quite limited,” he cabled Washington immediately after Allende’s election victory. “Urge you do not convey impression that station has sure-fire method for halting, let alone triggering coup attempts,” read another message, sent around the same time. But the White House and Langley ignored these warnings and pressed for action. In September 1970, Helms even sent the agency’s head of covert operations to Santiago to tell the station chief that if he wasn’t prepared to press for a coup, he could return to the United States that day. The station chief agreed to do the best he could, but he remained pessimistic.

On October 22, 1970, a group of retired military officers tried to initiate a coup by kidnapping General René Schneider, the commander in chief of the Chilean army, who staunchly opposed military intervention in Chilean politics. The CIA was aware of the plan. But the kidnapping went awry: instead of abducting Schneider, the plotters wound up killing him. The country immediately rallied around Allende, who was inaugurated 12 days later. At that point, all coup plotting ended and Nixon drastically altered his policy. The new goal was to support the political opposition and avoid giving Allende an excuse to exploit anti-American sentiment to increase his domestic popularity and international support.

THE MEDIA ACCOUNT

In response to the new policy, the CIA resumed its strategy of supporting Allende’s domestic political opponents and making sure Allende did not dismantle the institutions of democracy: the media outlets, political parties, and labor organizations that formed the Chilean opposition. CIA officers were under strict orders to make contact with the military only for the purpose of gathering intelligence, not fomenting coups.

But Washington was still determined to support Allende’s foes, and that meant the CIA’s job was to recruit people who could supply the U.S. government with secrets and act at its behest. My first recruit was a senior Communist Party official with whom the station had maintained periodic contact for a number of years but who had not been put on the payroll. Our go-between with this official was a local businessman, who agreed to set up a lunch at his home for me and the official so that I could make the pitch. I was apprehensive, but our host tried to put me at ease. He graciously served us a local delicacy, a deep dish of erizos: raw sea urchins. Fortunately, he accompanied the erizos with an excellent bottle of Santa Rita 120 white wine. After every spoonful of erizos, I took a big sip. Before long, the erizos started to taste better, and the target seemed more amenable to cooperation. But I took too long to get to the point for our host, who finally blurted out, in so many words, “How much money are you going to give this Communist for his cooperation?” I immediately suggested $1,000 per month, and the official accepted.

My most important responsibility at the time was handling the “media account,” especially the CIA’s relationship with El Mercurio, the oldest and most influential newspaper in Chile. The newspaper’s owner feared that Allende’s government might expropriate his businesses and put the media under government control; that made him a natural ally for the agency. The paper never used propaganda to deliberately mislead readers about the Allende government’s economic policies, but between the lines, it did emphasize stories about the government’s seizures of private property, the illegal and violent actions of certain segments of the ruling coalition, and the specter of economic disaster.

Although a notion persists that El Mercurio was an organ of the CIA, the agency had no role in what was printed in the paper. In fact, the editor did not take kindly to outside influence on editorial operations, and the CIA met only with the business side of the paper. The agency did not want to co-opt El Mercurio; rather, it wanted to ensure continued press freedom. The Allende government did not officially censor the media, and half a dozen independent daily newspapers in Santiago represented the full spectrum of political opinion. Shortly after my arrival in Chile in 1971, however, the government blocked El Mercurio’s access to newsprint. This, along with cutbacks in advertising and labor unrest, threatened to shut the paper down, and that would have been a tremendous loss. So the agency gave the paper roughly $2 million over the course of two years, which allowed it to continue publishing.

After the failed coup in 1970, the CIA also maintained sources inside the Chilean military, but they were not nearly as numerous or important as the agency’s assets in the media and political parties. The agency wasn’t getting regular information from high-ranking Chilean military personnel and had no meaningful relationship with Pinochet before he took power. In fact, the deputy station chief in Santiago had made contact with Pinochet but was unimpressed by him, considering him too weak to lead a coup.

EMPTY POTS AND PANS

The CIA’s covert efforts to reduce support for Allende played an important role in the political turmoil that characterized his time in power. But the fierce opposition Allende faced was primarily a response to his own flawed economic policies, which hurt not only the wealthy but the middle and working classes as well. Perhaps fearing that his narrow margin of victory gave him little time to pursue his vision of a socialist Chile, Allende rushed into a program of land reform, nationalization of industry, and government spending to stimulate the economy. Initially, it seemed to work. In the government’s first year, real gdp grew by nearly eight percent, production increased by more than 12 percent, and consumption levels grew at a rate of 13 percent. But by early 1971, Allende’s economic populism began to backfire. Landlords became reluctant to maintain properties that might be seized at any moment. Business owners began leaving the country, taking their capital and entrepreneurial know-how with them. And the public at large suffered shortages of basic goods.

Allende faced political problems, too. The moderate Christian Democrats were alarmed by his nationalization of industry and opposed his agenda in parliament. Meanwhile, leftists in Allende’s ruling coalition thought he should move even faster. Their impatience bolstered the Revolutionary Left Movement, which sponsored seizures of privately held land in the countryside, often by violent means, creating a climate of fear and worsening food shortages.

Among my pool of covert assets at the time was an elderly middle-class woman, a grandmotherly type. She suggested putting together a demonstration in which women would carry pots and pans along with banners protesting the scarcity of food and basic household items. It sounded like a good idea, at least worth a small investment. I gave her several hundred dollars but had low expectations. So I was stunned a few weeks later when I was walking near a park not far from the U.S. embassy and heard the thunder of thousands of women parading down the street, pounding on pots and pans. There, among those directing the marchers toward the presidential palace, was my asset. Later that night, as the demonstrators gathered outside the palace, leftist students arrived on the scene and physically attacked the women. Images of Chilean housewives getting harassed by leftist youths flashed around the world, creating a publicity nightmare for the Allende government and a rallying point for the opposition.

The demonstration came to be known as “the March of the Empty Pots and Pans,” and soon, similar protests were organized by other women’s groups, sometimes aimed at the military, which the women challenged to act against Allende. In one particularly memorable protest, women threw chicken feed at soldiers, suggesting that they were too timid to oppose the president. Allende tried to mitigate the damage by suggesting that the United States was behind the marches. Of course, to some degree, he was right. But blaming the United States—a tactic that had worked after the failed coup attempt in 1970—brought him limited success this time: his claims of American meddling had begun to sound like an excuse.

In October 1972, the main Chilean truckers’ union went on strike. The country had limited railroads and little air transport, and most goods were carried by trucks owned by small, barely profitable firms. The truckers felt squeezed and worried that Allende was planning to nationalize their industry. When the president announced plans for a mixed public-private transport operation in the Aisén region, the truckers walked off the job. Shop owners closed their doors, partly in sympathy and partly because there would be no goods to buy or sell if the truckers weren’t working. Within two weeks, bus and taxi drivers had joined in; soon after, professionals such as engineers, health-care workers, and pilots went on strike as well.

Some have alleged that the United States paid the truckers to go on strike. That is not true. The truckers asked the CIA for support, and the station chief thought it was a good idea. But the U.S. ambassador to Chile, Nathaniel Davis, opposed it. Davis did not dismiss the idea out of hand, however. He tried to maintain a good relationship with the CIA because he always feared the agency might take drastic action behind his back, as it had done to his predecessor in launching Track II. So he sent the truckers’ request to Washington, where the White House officially rejected it.

THE TANK PUTSCH

By the spring of 1973, as the economy spiraled downward and street demonstrations became routine, rumors began to spread of an imminent coup. The station dutifully reported to Langley the chatter its officers were hearing, but the CIA’s analysts were skeptical. They did not believe the military would subvert the constitution, and there had been false alarms before. Earlier that year, a covert Chilean asset had called his CIA case officer and said, “My aunt is sick and may not live to recover.” The agreed-on phrase to indicate that a coup was under way was somewhat different: “My aunt has died.” The ambiguous call, coupled with other indications that plotting was under way, led the CIA station to believe that a coup was about to take place. The station sent a CRITIC cable warning Washington to be prepared. The next morning, when nothing happened, the station ended up with egg on its face.

Yet in June 1973, an actual coup attempt did take place. A group of about 80 soldiers from an army tank unit who had been drinking heavily decided to free an officer who had been arrested earlier for calling for a coup. They obtained the officer’s release from the Ministry of National Defense and drove a column of 16 armored vehicles to the presidential palace and the ministry headquarters, convinced that they could light a spark that would ignite the entire armed forces.

But the army’s commander in chief, General Carlos Prats, was determined to secure the military’s tradition of nonintervention, and he went in person to the presidential palace to confront the soldiers, who backed down and returned to their base with little resistance. After the failure of this so-called tank putsch, the CIA concluded that there would never be a military coup. What the agency didn’t realize was that senior officers in the military had been rattled by the challenge to their authority and feared that a breakdown in discipline would spread. They believed that the younger officers would press for a coup, and senior officers such as Pinochet worried that if they didn’t join forces with the upstarts, they would be swept away by them. Far from marking the end of coup plotting, the tank putsch was when it began in earnest.

In the street, strikes and protests continued apace. In August, after an anti-Allende protest organized and attended by military wives, Prats resigned and Pinochet became commander in chief. By then, the mood in the entire country had darkened, and the CIA began to reconsider the prospect that a coup might take place. Less than three weeks after Pinochet’s promotion, my friend called from the airport.

“THE BABY WILL BE DELIVERED TOMORROW”

In the days leading up to the coup, some State Department officials in the U.S. embassy in Santiago did not trust the information the CIA had received. “You issue a memo like that every Friday,” scoffed a friend of mine who worked there. It’s true that the station had been hearing and reporting coup rumors for weeks, but we had never had the kind of solid information we did now, which we had confirmed with three separate high-quality sources, each of whom provided more details.

On the night of September 10, a skeleton crew, including the station chief and me, stayed in the CIA station so that we would be ready to take reports from the field when the coup began. The phone rang. “The baby will be delivered tomorrow,” a voice said, then hung up. I had no idea who was calling, and the message didn’t match any of the agreed-on codes. But I sensed someone was trying to tell us what we already knew: a coup was about to start. The phone rang again. “Uncle Jonas will be in town tomorrow” was the message this time. We received similar calls throughout the night, and by 7 AM the next day, we were on tenterhooks, waiting to see if our sources were correct. Time passed with no word. We feared we had another false alarm on our hands and that our credibility might be permanently compromised. Then, at 8 AM, we got the report: the navy had started the coup with an uprising in the city of Valparaíso. Our source had been off by an hour.

By 9 AM, the armed forces were in control of all of Chile except for the center of Santiago. When informed of the coup, Allende had refused to resign and gone directly to the presidential palace. Troops filled the streets downtown. Skirmishes and sporadic firefights erupted. Barricades went up around the U.S. embassy, and traffic ground to a halt. Shortly before noon, Chilean air force jets screamed across the skies over downtown Santiago and began firing rockets into the presidential palace. The whole city erupted in gunfire. At around 2 PM, Chilean troops stormed the presidential palace. The CIA learned from sources who were present at the assault that the military planned only to capture Allende, not to execute him. But he took his own life rather than become a prisoner of the military. By 2:30 PM, Pinochet’s reign had begun.

Washington hailed Allende’s demise as a major victory. Nixon and his national security adviser, Henry Kis-singer, were pleased. So was the CIA: against all odds, the Santiago station had helped create a climate for the coup without tainting the effort by becoming directly involved. In the heady days immediately following, we took pride in having helped thwart the development of Cuban-style socialism in Chile and having prevented the country’s drift into the Soviet orbit. We expected that Pinochet’s junta would hold on to power only long enough to stabilize the economy and would soon thereafter call for elections and step aside.

BE CAREFUL WHAT YOU WISH FOR

Events quickly dampened the sense of triumph. Soon after the coup, I met with a high-value asset who had infiltrated an extremist wing of the Chilean Socialist Party. After the coup, he had been arrested in a military roundup, and then interrogated and tortured. He was a tough guy, but we were concerned that he might have divulged his ties to the CIA under pressure, so we approached the meeting with caution and placed the meeting site under heavy surveillance. If he had been compromised, he could have been turned against us and instructed to feed us false information. Fortunately, the Chilean military interrogators who had questioned him had no inkling of his affiliation with the CIA and never asked him about any ties to the agency.

At our meeting, he described his torture in graphic detail. Despite the beatings, he had stuck to his story and eventually convinced his interrogators that he was not affiliated with the extremist element of the Socialist Party. But he must have detected a bit of suspicion on my part: Was his story incomplete? Was he exaggerating his abuse? In order to prove his point, he rolled up his pants to reveal ugly scars and black-and-blue marks on his legs, left by the abuse he had suffered after being shackled and yanked around by his captors. Whatever reservations I had about his trustworthiness disappeared.

The worst was yet to come. In a secret memo dated September 24, 1973, less than two weeks after the coup, the CIA station in Santiago reported that “the deaths of the great majority of persons killed in cleanup operations against extremists . . . are not recorded. Only the Junta members will have a really clear idea of the correct death figures, which they will probably keep secret.” On October 12, another memo quoted a source saying that the Pinochet regime had killed 1,600 Chilean civilians between September 11 and October 10.

It also quickly became clear that Pinochet had no intention of relinquishing power. And over the course of the next year, the Pinochet regime’s human rights violations and its imposition of martial law cast doubt on the wisdom of U.S. policy in Chile. At the CIA station, we continued to hear disturbing reports of mass arrests, torture, and the “forced disappearance” and killing of people regarded as subversives. Many Chileans were not troubled by these actions. They deeply feared the extreme leftists and didn’t believe that the military would harm innocent civilians. They were wrong. Years later, official Chilean investigations revealed that the Pinochet regime had murdered more than 2,200 people for political reasons and had imprisoned more than 38,000, many of whom were tortured.

My fellow CIA officers and I were seriously disillusioned by the brutality and repression of the Pinochet regime. None of us ever imagined that Pinochet’s dictatorship would last until 1990. That outcome has troubled me over the years, but it has not shaken my faith in the positive potential of covert action. When I arrived in Santiago, every indication was that the Allende government was intent on undermining the political opposition, threatening Chile’s independent media, and moving Chile into the Soviet sphere of influence. In that environment, it was fair game to support the opposition parties and help the media resist such antidemocratic actions. I’m convinced that if the Chilean military had not intervened in September 1973, our covert-action programs would have sustained the opposition until the next election and the Allende government would have been defeated at the ballot box—a far more preferable outcome than the Pinochet regime.

When a new station chief arrived shortly before my departure from Chile, in 1974, he asked me to write a memo about the situation in the country. I produced a rather blunt document suggesting that the United States should start using the same covert tactics against the Pinochet regime that it had used against Allende, in order to bring about a return to democratic governance. I doubt the station chief agreed at the time, and he probably never sent my memo to Washington, if for no other reason than to protect my career.

KNOW YOUR LIMITS

The U.S. experience in Chile in the early 1970s offered a number of lessons about how to carry out good covert actions and how to avoid bad ones. Some of those lessons have been learned, but too many have not. This poses a problem for the United States as it leaves behind an era defined by major military actions in Afghanistan and Iraq and enters a new period, in which covert operations will become more crucial in places such as Iran, Pakistan, Syria, and Ukraine.

To most clearly grasp the lessons of Chile, consider the differences between the Track I and the Track II covert actions. The planners of Track I took into account the political environment in Chile and concluded that it would be difficult and probably unwise to attempt to overthrow a democratically elected leader who enjoyed genuine public support; better, they surmised, to limit themselves to restraining any antidemocratic impulses Allende expressed once in office. Track I’s planners also recognized that even that more modest goal would require a well-coordinated plan that drew on the support and expertise of different parts of the U.S. national security system.

By contrast, when Track II was launched, the conditions on the ground in Chile did not favor the kind of military coup the plan envisioned, and the Chilean coup plotters with whom the CIA aligned itself lacked adequate resources and popular support. Yet the Nixon White House subscribed to the idea that all it would take was a spark, a belief that officials sometimes latch on to when considering whether to undertake covert actions—and which usually proves to be wrong. Track II also failed to coordinate the activities of different arms of the U.S. government. The plan was hatched and handled by a very small group of White House staffers and CIA officials, and they kept the State Department largely in the dark—including even the U.S. ambassador to Chile.

Washington needs to avoid such missteps in the coming years, which are certain to witness increased covert competition between the United States and its adversaries. U.S. officials will need to become more adroit practitioners of the covert arts. As they hone their craft, they should never lose sight of how political realities in other countries can constrain U.S. intelligence activities, and they should remember that excessive secrecy and bureaucratic turf battles can compromise even the best-designed, most justified covert actions.

This article appears in “What Really Happened: Solving the Cold War’s Cold Cases,” a special package in the July/August issue of Foreign Affairs, available online June 18.

• JACK DEVINE is Founding Partner and President of the Arkin Group. During a 32-year career at the CIA, he served as both Acting Director and Associate Director of the agency’s operations outside the United States. This essay is adapted from Good Hunting: An American Spymaster’s Story (Sarah Crichton Books, 2014), which he wrote with Vernon Loeb.