3143 - Đông Nam Á đang bắt đầu lựa chọn

Yuen Foong Khong and Joseph Chinyong Liow

Tại sao khu vực này đang nghiêng về phía Trung Quốc

Ảnh Deena So’Oteh

Hơn hầu hết các khu vực trên thế giới, Đông Nam Á đã thấy mình ở giữa sự cạnh tranh ngày càng gia tăng giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc. Hầu hết các quốc gia lớn ở các khu vực khác của Châu Á đều đã được nói đến: Úc, Nhật Bản, Hàn Quốc và Đài Loan đều nằm trong phe Hoa Kỳ; Ấn Độ dường như đang liên kết với Hoa Kỳ, Pakistan với Trung Quốc; và các quốc gia Trung Á đang xây dựng mối quan hệ ngày càng chặt chẽ hơn với Bắc Kinh. Nhưng phần lớn Đông Nam Á, một khu vực có gần 700 triệu người, vẫn còn bỏ ngỏ. Siêu cường nào thành công trong việc thuyết phục các quốc gia Đông Nam Á quan trọng - chẳng hạn như Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore, Thái Lan và Việt Nam - tuân thủ chặt chẽ đường lối của mình sẽ có nhiều cơ hội hơn để hiện thực hóa các mục tiêu của mình ở Châu Á.

Tuy nhiên, trong nhiều thập kỷ, các nhà lãnh đạo Đông Nam Á đã phủ nhận quan niệm rằng họ phải lựa chọn. Ngay cả khi Bắc Kinh và Washington biến sự cạnh tranh của họ thành sự kiện chi phối của địa chính trị toàn cầu, các quan chức trong khu vực vẫn lặp lại câu thần chú rằng họ có thể là bạn của tất cả mọi người. Tất nhiên, họ không quên thực tế địa chính trị đang thay đổi. Như Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long đã nói vào năm 2018, "Tôi nghĩ rằng chúng ta rất mong muốn không phải đứng về phe nào, nhưng hoàn cảnh có thể đến khi ASEAN [Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á] phải lựa chọn bên này hoặc bên kia. Tôi hy vọng điều đó sẽ không xảy ra sớm".

Đánh giá của Lý về tình thế khó khăn này đại diện cho quan điểm không chỉ của hầu hết các quốc gia Đông Nam Á mà còn của phần lớn thế giới. Nó phản ánh sự bàng hoàng sâu sắc về những mệnh lệnh của cuộc cạnh tranh siêu cường bao trùm. Rốt cuộc, một quốc gia như Singapore đã phát triển mạnh mẽ trong kỷ nguyên toàn cầu hóa, tự coi mình là một trung tâm trung chuyển với cánh cửa mở ra thế giới. Việt Nam, một chế độ độc tài cộng sản bề ngoài, đã tự biến mình thành một trung tâm sản xuất toàn cầu quan trọng, kết nối với cả chuỗi cung ứng của Trung Quốc và phương Tây. Các quốc gia quần đảo rộng lớn Indonesia và Philippines, từng bị tàn phá bởi các cuộc xung đột nội bộ, đã chứng kiến ​​GDP của họ tăng đáng kể kể từ năm 2000. Khi các quan chức Đông Nam Á phản đối ý tưởng rằng họ phải chọn phe, trên thực tế, họ đang thể hiện sự ưu tiên của mình đối với trật tự toàn cầu đã tồn tại sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, một trật tự được đặc trưng bởi các kết nối kinh tế dày đặc hơn và sự cạnh tranh địa chính trị giảm dần.

Sau cuộc khủng hoảng tài chính 2008–2009, trật tự đó bắt đầu tan biến. Đông Nam Á hiện đang ở giữa cuộc cạnh tranh giữa các cường quốc. Trung Quốc và Hoa Kỳ ngày càng bất hòa ở châu Á. Và các quốc gia Đông Nam Á, dù muốn hay không, cũng không còn miễn nhiễm với những áp lực đi kèm với cuộc cạnh tranh giữa các cường quốc. Khi phân tích vị thế của mười quốc gia Đông Nam Á về một loạt các vấn đề liên quan đến Trung Quốc và Hoa Kỳ, một điều trở nên rõ ràng: trong 30 năm qua, nhiều quốc gia trong số này đã dần dần nhưng rõ ràng chuyển hướng khỏi Hoa Kỳ và hướng tới Trung Quốc. Một số thay đổi mạnh mẽ và đáng kể hơn những thay đổi khác. Một số quốc gia thực sự đã xoay xở để "phòng ngừa", vượt qua rạn nứt giữa hai siêu cường. Tuy nhiên, hướng đi chung là rõ ràng. Các quốc gia Đông Nam Á có thể khăng khăng rằng họ đang đứng ngoài cuộc chiến, nhưng chính sách của họ lại cho thấy điều ngược lại. Khu vực này đang trôi về phía Trung Quốc, một thực tế báo hiệu điều không lành cho tham vọng của Hoa Kỳ ở Châu Á.

XỬ SỤNG SỨC MẠNH

Theo Chỉ số sức mạnh Châu Á của Viện Lowy, đo lường sức mạnh tương đối của các quốc gia theo một số biến số, bao gồm năng lực kinh tế và quân sự cũng như ảnh hưởng ngoại giao và văn hóa, sức mạnh toàn diện của Trung Quốc đã đạt gần 90 phần trăm sức mạnh của Hoa Kỳ vào cuối những năm 2010. Đây là kết quả của sự tăng trưởng ngoạn mục của Trung Quốc kể từ những năm 1980 và cách Bắc Kinh biến những thành tựu kinh tế của mình thành sức mạnh ngoại giao, quân sự và thậm chí là văn hóa. Sự trỗi dậy của Trung Quốc đã thúc đẩy các học giả Hoa Kỳ vào những năm 1990 tranh luận về việc Hoa Kỳ có nên kiềm chế hay tham gia vào gã khổng lồ Châu Á đang trỗi dậy này hay không; những người tham gia đã thắng, không nghi ngờ gì nữa. Mặc dù chính quyền Clinton và George W. Bush đã có một số thời điểm căng thẳng với Trung Quốc, nhưng họ không coi quốc gia này là kẻ thù. Các cuộc chiến tranh ở Trung Đông sau vụ tấn công ngày 11 tháng 9 đã làm Washington mất tập trung, và mãi cho đến khi chính quyền Obama "xoay trục sang châu Á", Hoa Kỳ mới nhận ra thách thức tiềm tàng mà Trung Quốc đặt ra đối với quyền bá chủ của Hoa Kỳ trên khắp lục địa. Ngay cả khi đó, Obama và nhóm an ninh quốc gia của ông vẫn không xác định Trung Quốc là đối thủ ngang hàng hoặc là mối đe dọa an ninh quốc gia, phần lớn là vì họ cho rằng, giống như những người tiền nhiệm của họ, việc Trung Quốc hội nhập vào trật tự kinh tế do Hoa Kỳ lãnh đạo sẽ khiến Trung Quốc trở nên tự do hơn về mặt chính trị trong thời gian tới.

Điều đó đã thay đổi với cuộc bầu cử của Donald Trump. Chính quyền Trump đầu tiên đã bác bỏ mọi quan niệm rằng Trung Quốc sẽ bình thản tham gia trật tự quốc tế tự do hoặc rằng họ sẽ chấp nhận các cải cách chính trị tự do. Lập trường này, được thúc đẩy thêm bởi sự khăng khăng của Trump rằng ông sẽ không cho phép Trung Quốc "lớn hơn" Hoa Kỳ, đã biến đổi chính sách của Hoa Kỳ. Washington hiện tin rằng một Trung Quốc ngày càng hùng mạnh và độc đoán gây ra mối đe dọa chiến lược đối với Hoa Kỳ. Chiến lược An ninh Quốc gia năm 2017, Chiến lược Quốc phòng Quốc gia năm 2018 và các tuyên bố chính sách khác liên quan đến Trung Quốc trong thời đại đó—bao gồm các bài phát biểu của Phó Tổng thống Mike Pence tại Viện Hudson năm 2018 và Ngoại trưởng Mike Pompeo tại Thư viện và Bảo tàng Tổng thống Richard Nixon năm 2020—tất cả đều coi Trung Quốc là đối thủ địa chính trị mạnh nhất và nguy hiểm nhất của Hoa Kỳ. Đánh giá đó vẫn tồn tại sau thất bại trong cuộc bầu cử của Trump năm 2020 và sự xuất hiện của Tổng thống Joe Biden tại Nhà Trắng. Chính quyền Biden sử dụng ngôn ngữ có chừng mực hơn, nhưng bản chất chính sách của họ vẫn như vậy: Trung Quốc là "thách thức địa chính trị có hậu quả lớn nhất" đối với Hoa Kỳ, Chiến lược An ninh Quốc gia năm 2022 của Biden tuyên bố, và là "đối thủ cạnh tranh duy nhất có ý định định hình lại trật tự quốc tế và ngày càng có sức mạnh kinh tế, ngoại giao, quân sự và công nghệ để thực hiện điều đó". Tuy nhiên, chính quyền Biden đã làm tốt hơn chính quyền Trump bằng cách khéo léo tập hợp các đồng minh của Hoa Kỳ để giúp kiềm chế Trung Quốc, như một phần của "cuộc cạnh tranh cực đoan" trên tất cả các khía cạnh quyền lực có liên quan.

Các chính phủ Đông Nam Á có thể không nhận ra rằng trên thực tế, họ đang đứng về phe nào.

Cuộc cạnh tranh giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc có khả năng trở nên gay gắt, phức tạp và nguy hiểm hơn so với sự cạnh tranh giữa Hoa Kỳ và Liên Xô trong Chiến tranh Lạnh. Không giống như Liên Xô, vốn là nước tụt hậu về kinh tế so với Hoa Kỳ thời Chiến tranh Lạnh, Trung Quốc là đối thủ ngang hàng đáng gờm hơn nhiều. Và có nhiều điểm nóng tiềm tàng ở Châu Á, bao gồm Bán đảo Triều Tiên, Eo biển Đài Loan và Biển Đông. Khi sự cạnh tranh này trở nên gay gắt hơn, mỗi siêu cường sẽ muốn có càng nhiều quốc gia đứng về phía mình càng tốt.

Đông Nam Á, một khu vực nhận được sự chú ý thất thường từ các thủ đô phương Tây mặc dù có dân số đông đảo và sức mạnh kinh tế ngày càng tăng, sẽ là một đấu trường chính trong cuộc cạnh tranh này. Đối với một số quốc gia trong khu vực - đặc biệt là những quốc gia như Philippines, có các hiệp ước liên minh hoặc quan hệ an ninh chặt chẽ với Hoa Kỳ - thì ranh giới được vạch ra rõ ràng. Họ muốn duy trì mối quan hệ chặt chẽ với Washington với niềm tin rằng việc triển khai sức mạnh quân sự của Hoa Kỳ trong khu vực sẽ có lợi cho hòa bình và ổn định. Các quốc gia Đông Nam Á đứng về phía Hoa Kỳ trong Chiến tranh Lạnh, bao gồm Indonesia, Malaysia, Singapore và Thái Lan, nhìn chung đã thịnh vượng vì tiếp cận được các khoản đầu tư và thị trường; những quốc gia đứng về phía Liên Xô hoặc Trung Quốc - ví dụ như Việt Nam - đã trải qua sự tăng trưởng chậm chạp hơn nhiều. Trong Chiến tranh Lạnh, rõ ràng là Liên Xô không phải là đối thủ của phương Tây về mặt kinh tế. Tuy nhiên, ngày nay, nhiều người Đông Nam Á tin rằng Trung Quốc có thể khiến Hoa Kỳ phải chạy đua để kiếm tiền.

Không có gì ngạc nhiên khi nhiều quốc gia chưa từng phải lựa chọn giữa Bắc Kinh và Washington lại muốn không phải lựa chọn; họ muốn vừa có bánh vừa được ăn bánh. Quan điểm thông thường (mặc dù đơn giản) là các quốc gia Đông Nam Á trông cậy vào Hoa Kỳ về an ninh và trông cậy vào Trung Quốc về thương mại, đầu tư và tăng trưởng kinh tế. Nhưng cả Trung Quốc và Hoa Kỳ đều đang ngày càng thất vọng với sự phòng ngừa này. Bắc Kinh muốn có nhiều thứ hơn là chỉ ảnh hưởng về kinh tế trong khu vực. Washington dưới thời chính quyền Trump thứ hai muốn củng cố quan hệ kinh tế và thương mại với Đông Nam Á, một phần là để bù đắp cho chiếc ô an ninh mà họ đã xây dựng ở Châu Á.

Một số liên minh ngoại giao quan trọng nhất ở Đông Nam Á vẫn chưa được xác định. ASEAN, một tập đoàn gồm mười quốc gia trong khu vực, không có lập trường bao quát đối với hai siêu cường này, do các quốc gia thành viên có lợi ích quốc gia khác nhau. Trên thực tế, những khác biệt về quan hệ với Trung Quốc và Hoa Kỳ đã thử thách sự đoàn kết của ASEAN trong quá khứ và sẽ lại như vậy trong tương lai. Để hiểu rõ hơn về hướng đi của khu vực, sẽ hữu ích hơn nếu xem xét sự liên kết của từng quốc gia ASEAN dựa trên các lựa chọn chính sách của họ.

***

Để hiểu được sự liên kết của các nước ASEAN, chúng tôi đã xem xét năm lĩnh vực tương tác giữa các quốc gia này với Trung Quốc và Hoa Kỳ: sự tham gia "chính trị-ngoại giao" và "quân sự-an ninh", quan hệ kinh tế, sự gần gũi về văn hóa-chính trị (hay quyền lực mềm) và tín hiệu (thông điệp công khai của các quốc gia). Chúng tôi theo dõi bốn chỉ số trong mỗi lĩnh vực, tổng cộng có 20 biện pháp liên kết nói chung. Ví dụ, trên mặt trận chính trị-ngoại giao, chúng tôi đã tập hợp dữ liệu về sự liên kết bỏ phiếu của Liên hợp quốc, sức mạnh hợp tác song phương, số chuyến thăm chính thức cấp cao và tư cách thành viên trong các nhóm đa phương. Trên mặt trận kinh tế, chúng tôi đã xem xét nhập khẩu, xuất khẩu, hiệp hội doanh nghiệp và mức nợ nước ngoài. Kết hợp các biện pháp này cho phép chúng tôi đưa ra một điểm số duy nhất cho mỗi quốc gia. Điểm số bằng 0 cho thấy sự liên kết hoàn toàn với Trung Quốc; điểm số 100 cho thấy sự liên kết hoàn toàn với Hoa Kỳ. Theo số liệu này, chúng tôi coi các quốc gia nằm trong phạm vi từ 45 đến 55 là những quốc gia phòng ngừa thành công khi vượt qua ranh giới giữa hai siêu cường.

Chỉ số mà chúng tôi gọi là “Chỉ số liên kết giải phẫu lựa chọn” đưa ra hai phát hiện chính. Đầu tiên, khi các nước Đông Nam Á nói rằng họ không muốn lựa chọn giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ, điều đó không có nghĩa là tất cả các nước này đều đang lưỡng lự. Tính trung bình các vị trí liên kết của họ trong 30 năm qua, chúng tôi thấy rằng bốn quốc gia—Indonesia (49), Malaysia (47), Singapore (48) và Thái Lan (45)—có thể được coi là những quốc gia phòng ngừa thành công, đang cố gắng hết sức để vượt qua sự chia rẽ. Các quốc gia ASEAN khác liên kết chặt chẽ hơn với một siêu cường. Philippines (60) rõ ràng liên kết với Hoa Kỳ, trong khi Myanmar (24), Lào (29), Campuchia (38), Việt Nam (43) và Brunei (44) đều liên kết với Trung Quốc.

Thứ hai, bằng cách phân chia giai đoạn 30 năm thành hai khoảng thời gian 15 năm, một bức tranh năng động hơn về cách các liên kết đã thay đổi—một bức tranh có lợi cho Bắc Kinh. Ví dụ, điểm số liên kết của Indonesia trong giai đoạn đầu tiên (1995–2009) là 56, nhưng trong giai đoạn thứ hai (2010–24), điểm số là 43, thay đổi 13 điểm có lợi cho Trung Quốc. Quốc gia này đã chuyển từ vị trí hơi nghiêng về phía Hoa Kỳ sang vị trí hơi nghiêng về phía Trung Quốc. Cho đến năm 2009, Thái Lan là một quốc gia phòng ngừa rủi ro quyết tâm (49), nhưng kể từ đó đã nghiêng về phía Trung Quốc (41). Philippines, một đồng minh theo hiệp ước của Hoa Kỳ, cũng đã dịch chuyển gần hơn một chút về phía Trung Quốc mặc dù vẫn ở trong phe Hoa Kỳ; quốc gia này đạt 62 điểm trong giai đoạn đầu tiên và 58 điểm trong giai đoạn thứ hai. Malaysia (từ 49 lên 46) và Singapore (từ 50 lên 45) cũng đã dịch chuyển nhẹ theo hướng của Trung Quốc, mặc dù cả hai vẫn nằm trong nhóm các quốc gia phòng ngừa rủi ro. Campuchia (từ 42 lên 34), Lào (từ 33 lên 25) và Myanmar (từ 24 lên 23) tiếp tục trôi dạt về phía người hàng xóm phía bắc của họ, liên kết chặt chẽ với Trung Quốc. Quốc gia duy nhất đã dịch chuyển phần nào khỏi Trung Quốc và hướng về Hoa Kỳ trong 30 năm qua là Việt Nam, mặc dù không nhiều (từ 41 lên 45). Các phép đo của chúng tôi trong giai đoạn gần đây cho thấy Việt Nam sắp gia nhập cùng Malaysia và Singapore trong việc vượt qua ranh giới siêu cường.

ĐẨY VÀ KÉO

Sự trôi dạt của Đông Nam Á về phía Trung Quốc không phải do một lực lượng đơn lẻ nào mà là sự kết hợp của nhiều yếu tố, bao gồm nhu cầu chính trị trong nước của các chính phủ Đông Nam Á, nhận thức về các cơ hội kinh tế và sức bền của Hoa Kỳ, cũng như địa lý. Chính trị trong nước có thể đóng vai trò quyết định. Campuchia là một trường hợp minh họa. Cuộc đảo chính năm 1997 cuối cùng đã đưa nhà lãnh đạo của đất nước, Hun Sen, lên nắm quyền đã thúc đẩy sự suy giảm nghiêm trọng trong quan hệ Hoa Kỳ-Campuchia và sự cải thiện trong quan hệ Trung Quốc-Campuchia. Hoa Kỳ đã đình chỉ viện trợ và áp đặt lệnh cấm vận vũ khí đối với Campuchia sau cuộc đảo chính, mà họ lên án là làm suy yếu nền dân chủ. Vào những năm 2010, Hoa Kỳ cũng lên án hồ sơ nhân quyền và tham nhũng kém cỏi của Campuchia. Vì sự chỉ trích và bêu xấu này, chế độ Hun Sen đã coi Washington là mối đe dọa đối với an ninh của mình. Không có gì ngạc nhiên khi Campuchia chọn liên kết chặt chẽ hơn với Trung Quốc, nơi mà họ nhận được vô số hình thức hỗ trợ và ít bị chỉ trích. Bắc Kinh cung cấp cho Phnom Penh khoản đầu tư nước ngoài đáng kể, hỗ trợ chính trị và viện trợ quân sự; họ cũng không tìm cách làm suy yếu tính hợp pháp của chế độ.

Nhiều chính phủ trong khu vực có được tính hợp pháp từ khả năng mang lại hiệu quả kinh tế mạnh mẽ. Điều này cũng đã hỗ trợ Trung Quốc, quốc gia đã trở thành đối tác thương mại lớn nhất của ASEAN. Các chế độ phi dân chủ trong ASEAN tin rằng Trung Quốc sẽ hỗ trợ tốt nhất cho nhu cầu kinh tế và mong muốn đảm bảo tính hợp pháp về mặt chính trị của họ. Khi nói đến đầu tư trực tiếp nước ngoài, Trung Quốc tụt hậu so với Hoa Kỳ trong khu vực, nhưng đang nhanh chóng bắt kịp ở một số quốc gia thông qua Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường, sáng kiến ​​đã tài trợ cho các dự án cơ sở hạ tầng lớn trên toàn thế giới.

Những khoản đầu tư như vậy đã buộc nhiều quốc gia phải sửa đổi cách nhìn nhận thế giới theo truyền thống của họ. Ví dụ, quân đội Indonesia đã nghi ngờ Trung Quốc và thông cảm với Hoa Kỳ trong Chiến tranh Lạnh, một động thái được minh họa rõ nét nhất bằng các vụ thảm sát người Hoa và những người được cho là có cảm tình với cộng sản vào những năm 1960. Nhưng trong những thập kỷ gần đây, các nhóm tinh hoa chính trị và doanh nghiệp mới đã thành công trong việc thúc đẩy chương trình nghị sự ủng hộ tăng trưởng. Họ coi Trung Quốc là nguồn cơ hội kinh tế, không phải là nguồn đe dọa về mặt ý thức hệ. Và họ đã định hướng Indonesia theo hướng của Trung Quốc bằng cách chào đón các khoản đầu tư của Trung Quốc, thực hiện các chuyến thăm cấp cao - vào năm 2024, chuyến thăm nước ngoài đầu tiên của Tổng thống mới đắc cử Prabowo Subianto là tới Trung Quốc, và vào tháng 5 năm 2025, Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường đã có chuyến thăm đáp lễ tới Indonesia - tham gia các cuộc tập trận quân sự với Trung Quốc và tránh thông lệ chung là nhắm vào người Hoa Indonesia làm vật tế thần cho những bất ổn kinh tế của Indonesia.

Sự trở lại Nhà Trắng của Trump đã làm dấy lên thêm lo ngại về các cam kết quân sự và kinh tế của Hoa Kỳ đối với Đông Nam Á. Chính quyền Trump thứ hai dường như có ý định chuyển giao trách nhiệm về an ninh của châu Âu cho các chính phủ châu Âu. Chiến lược của chính quyền liên quan đến Trung Quốc và châu Á nói chung vẫn chưa rõ ràng. Về mặt an ninh, chuyến thăm Philippines và Nhật Bản vào tháng 3 của Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth cho thấy Hoa Kỳ vẫn muốn củng cố các liên minh châu Á của mình, bắt đầu với hai trong số những đồng minh kiên định nhất trong khu vực. Khi Philippines đấu khẩu với Trung Quốc về các vùng lãnh thổ hàng hải đang tranh chấp, Hegseth tuyên bố rằng cam kết của Hoa Kỳ đối với Philippines là "vững như bàn thạch". Nhưng Thái Lan, một đồng minh hiệp ước chính thức khác của Hoa Kỳ, không nằm trong lộ trình của Hegseth. Một cách tiếp cận khôn ngoan hơn, dựa trên sự hiểu biết về sự trôi dạt của Thái Lan theo hướng của Trung Quốc và lợi ích của Hoa Kỳ trong việc ngăn chặn sự trượt dốc đó, cũng sẽ đưa Hegseth đến Bangkok.

Các đối tác chiến lược khác của Hoa Kỳ cũng sẽ theo dõi chặt chẽ sự hiện diện của quân đội Hoa Kỳ tại Đông Nam Á; họ sẽ phải hiệu chỉnh lại sự phụ thuộc an ninh và hợp tác với Hoa Kỳ nếu họ kết luận rằng Washington có khả năng rút lui khỏi khu vực. Năm 2017, Bộ trưởng Quốc phòng Malaysia Hishammuddin Hussein đã lên tiếng lo ngại về những ám chỉ từ chính quyền Trump đầu tiên rằng họ có thể cắt giảm các cam kết ở nước ngoài của Hoa Kỳ. Ông hy vọng rằng Hoa Kỳ sẽ xem xét lại việc thu hẹp sự tham gia của mình tại Châu Á - Thái Bình Dương. Nếu không, ông tiếp tục, ASEAN phải chuẩn bị cho những trách nhiệm an ninh nặng nề hơn. Gần đây hơn, vào tháng 4 năm 2025, Thủ tướng Singapore Lawrence Wong lập luận rằng "trạng thái bình thường mới" sẽ là trạng thái mà "Hoa Kỳ đang lùi bước khỏi vai trò truyền thống của mình là người bảo vệ trật tự và cảnh sát thế giới". Tuy nhiên, không có quốc gia nào khác sẵn sàng lấp đầy khoảng trống này. "Kết quả là, thế giới đang trở nên chia cắt và hỗn loạn hơn". Niềm tin của Trump rằng việc thể hiện sức mạnh quân sự của Hoa Kỳ phục vụ cho những người được bảo vệ nhiều hơn là phục vụ cho Hoa Kỳ đã khiến một số người ở Đông Nam Á lo ngại. Vào tháng 2, Ng Eng Hen, khi đó là Bộ trưởng Quốc phòng Singapore, đã lưu ý rằng hình ảnh của Washington trong khu vực đã thay đổi từ "người giải phóng thành kẻ phá hoại lớn thành chủ đất tìm kiếm tiền thuê". Như một nhà ngoại giao cấp cao Đông Nam Á có trụ sở tại Washington đã nói nửa đùa nửa thật với một trong số chúng tôi sau thảm họa của chuyến thăm Nhà Trắng của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky vào tháng 2: "Ukraine có các khoáng sản quan trọng để cung cấp. Chúng ta có gì?"

Về mặt kinh tế, Trump đã áp thuế "có đi có lại" cao đối với các nước Đông Nam Á vào đầu tháng 4. Mặc dù chúng đã bị tạm dừng và tương lai của chúng vẫn chưa chắc chắn, nhưng mối đe dọa đó hiện đang bao trùm các nền kinh tế của khu vực. Các nước Đông Nam Á không chỉ lo sợ mất đi khả năng tiếp cận nghiêm trọng với đầu tư của Hoa Kỳ và thị trường Hoa Kỳ mà còn lo sợ Hoa Kỳ từ bỏ vai trò lãnh đạo kinh tế của mình - nhường lại vai trò lịch sử của mình trong việc định hình cấu trúc kinh tế của khu vực cho các nước khác. Nếu rõ ràng là Hoa Kỳ đang tách khỏi khu vực về mặt kinh tế và quân sự, mười quốc gia của họ sẽ ngày càng phải dựa vào nhau và tham gia nghiêm túc hơn với Úc, Nhật Bản và Hàn Quốc. Nhưng mệnh lệnh đó sẽ bị cân bằng, và thậm chí bị lấn át, bởi sự cám dỗ hướng về Trung Quốc.

Ở cấp độ cơ bản, địa lý định hình các quyết định mà nhiều quốc gia này phải đưa ra. Những quốc gia có chung đường biên giới với Trung Quốc, chẳng hạn như Lào, Myanmar và Việt Nam, sẽ cảm nhận được sức hút hấp dẫn tự nhiên của Bắc Kinh. Chắc chắn, điều đó có thể được điều chỉnh bởi những nghi ngờ hoặc thù địch trong lịch sử, như trường hợp của Việt Nam, nơi đã chống lại cuộc xâm lược của Trung Quốc vào năm 1979. Nhưng sự gần gũi có thể buộc phải thỏa hiệp. Ở Myanmar, chính quyền quân sự lên nắm quyền sau cuộc đảo chính năm 2021 đã trở nên phụ thuộc vào Trung Quốc về hỗ trợ ngoại giao và thương mại, mặc dù họ biết rằng Bắc Kinh hỗ trợ các nhóm phiến quân vũ trang dân tộc hoạt động ở các khu vực biên giới. Lào đã trở nên gần như hoàn toàn phụ thuộc vào nguồn vốn của Trung Quốc để xây dựng các đập thủy điện dọc theo Sông Mekong trong biên giới của mình; các khoản vay cơ sở hạ tầng từ Trung Quốc hiện chiếm một nửa số nợ nước ngoài mà quốc gia không giáp biển này phải gánh chịu. Địa lý cũng giúp giải thích tại sao Việt Nam chỉ thận trọng tiến gần hơn đến Hoa Kỳ. Bất chấp sự quan tâm công khai của Washington trong việc nâng cấp quan hệ với Hà Nội lên mức "đối tác chiến lược toàn diện", Việt Nam vẫn phản đối cho đến năm 2023, tức là 15 năm sau khi thiết lập mối quan hệ như vậy với Trung Quốc. Hoa Kỳ vẫn còn rất xa vời, bất kể mạng lưới căn cứ quân sự rộng lớn của họ. Và việc Hoa Kỳ rời đi có thể khiến họ ít có khả năng cam kết nguồn lực và nhân sự để đảm bảo hòa bình và ổn định ở Biển Đông, một trong những điểm nóng chính của khu vực, nếu có bất kỳ động thái nào.

NHẬN LẠI LĨNH VỰC

Mặc dù Đông Nam Á rõ ràng đang nghiêng về phía Trung Quốc, nhưng các mô hình liên kết không phải là bất di bất dịch. Các quốc gia có thể thay đổi định hướng của mình khá nhanh chóng. Ví dụ, dưới thời Tổng thống Gloria Macapagal Arroyo từ năm 2001 đến năm 2010, Philippines nghiêng về phía Trung Quốc. Người kế nhiệm bà, Benigno Aquino III, người nắm quyền từ năm 2010 đến năm 2016, đã kéo đất nước trở lại phía Hoa Kỳ. Rodrigo Duterte, người kế nhiệm Aquino, đã chuyển sang phía Trung Quốc; người kế nhiệm ông, Ferdinand Marcos, Jr., đã chuyển sang phía Hoa Kỳ.

Trong số các quốc gia Đông Nam Á có đa số dân theo đạo Hồi, bao gồm Indonesia và Malaysia, sự tức giận trước việc Washington ủng hộ cuộc chiến của Israel ở Gaza đã khiến các chính phủ xa lánh Hoa Kỳ và nghi ngờ về việc Hoa Kỳ viện dẫn cái gọi là trật tự quốc tế dựa trên luật lệ. Một cuộc khảo sát của Viện ISEAS–Yusof Ishak năm 2024 cho thấy một nửa trong số gần 2.000 chuyên gia mà họ thăm dò trên mười quốc gia Đông Nam Á - những người đến từ học viện, nhóm nghiên cứu, khu vực tư nhân, xã hội dân sự, phương tiện truyền thông, chính phủ và các tổ chức khu vực và quốc tế - đồng ý rằng ASEAN nên chọn Trung Quốc thay vì Hoa Kỳ; chỉ một năm trước đó, 61 phần trăm những người được thăm dò đã ủng hộ Hoa Kỳ thay vì Trung Quốc.

Indonesia có thể đang mơ màng tiến gần hơn đến sự liên kết chặt chẽ hơn với Trung Quốc.

Nhiều chính phủ Đông Nam Á có thể không nhận ra rằng trên thực tế, họ đang đứng về một phía. Vì họ duy trì mối quan hệ với cả hai siêu cường, nên họ cho rằng chính sách đối ngoại của mình được cân nhắc kỹ lưỡng và cân bằng. Họ lựa chọn theo yêu cầu từ các dịch vụ của Hoa Kỳ và Trung Quốc. Họ có thể ký vào Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường của Trung Quốc, Ngân hàng Đầu tư Cơ sở hạ tầng Châu Á, thỏa thuận thương mại tự do được gọi là Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực và Sáng kiến ​​Phát triển Toàn cầu và Sáng kiến ​​An ninh Toàn cầu của Bắc Kinh. Đồng thời, họ có thể tham gia vào Đối tác xuyên Thái Bình Dương do Hoa Kỳ lãnh đạo (nhưng hiện đã bị hủy bỏ) hoặc tham gia Khung Kinh tế Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương vì Thịnh vượng gần đây hơn và các chương trình khác của Hoa Kỳ được thiết kế để chống lại Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường. Họ cũng chào đón các khoản đầu tư của khu vực tư nhân Hoa Kỳ bằng vòng tay rộng mở. Đầu tư trực tiếp nước ngoài của Hoa Kỳ vào Đông Nam Á vượt qua các khoản đầu tư của Hoa Kỳ vào Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc cộng lại. Thông qua những lựa chọn như vậy, một quốc gia có thể đạt đến điểm tới hạn và kết thúc ở một phe nhiều hơn phe kia mà không nhận ra rằng mình đã vượt quá giới hạn. Ví dụ, Indonesia có thể đang mộng du để liên kết chặt chẽ hơn với Trung Quốc - không phải là kết quả của sự lựa chọn có ý thức, mạch lạc và chiến lược lớn mà là do sự tích tụ các lựa chọn của nước này (chẳng hạn như việc tham gia vào nhiều sáng kiến ​​đa phương của Trung Quốc) trong các lĩnh vực khác nhau theo thời gian có thể khiến nước này nghiêng hẳn về phía Bắc Kinh.

Ngay cả khi Trung Quốc trỗi dậy và Hoa Kỳ thoái lui, người Đông Nam Á vẫn không muốn từ bỏ Washington. Các cuộc thăm dò sau cuộc thăm dò cho thấy Đông Nam Á coi Trung Quốc là cường quốc kinh tế và chiến lược có ảnh hưởng nhất trong khu vực, vượt xa Hoa Kỳ với biên độ đáng kể. Nhưng người Đông Nam Á cũng có nhiều nghi ngại đáng kể về cách Trung Quốc có thể triển khai sức mạnh đó. Khi được hỏi họ tin tưởng ai, giới tinh hoa từ nhiều tầng lớp khác nhau của xã hội xếp hạng Nhật Bản đứng đầu, Hoa Kỳ đứng thứ hai, Liên minh châu Âu đứng thứ ba và Trung Quốc đứng thứ tư, theo cuộc thăm dò năm 2024 của Viện ISEAS–Yusof Ishak. Nói cách khác, mặc dù Trung Quốc vẫn là một đối thủ dai dẳng và đáng gờm đối với Hoa Kỳ, và mặc dù phần lớn Đông Nam Á dường như đang hướng về Trung Quốc, Bắc Kinh vẫn còn nhiều việc phải làm để xoa dịu mối lo ngại và giành được lòng tin của các quốc gia trong khu vực.

Chính quyền Trump thứ hai có thể giúp Bắc Kinh dễ dàng hơn trong nhiệm vụ này nếu mức thuế trừng phạt "Ngày giải phóng" mà nước này áp đặt vào ngày 2 tháng 4 đối với các quốc gia ASEAN chủ chốt, như Indonesia, Malaysia và Việt Nam, không được giảm đáng kể; nếu các quan chức chủ chốt của Hoa Kỳ không tham dự các cuộc họp thường niên của ASEAN; và nếu họ hành động theo lời đe dọa áp đặt thuế quan 100 phần trăm đối với các quốc gia đã tham gia (Indonesia) hoặc đang có động thái tham gia (Malaysia, Thái Lan và Việt Nam) BRICS, một liên minh các cường quốc phi phương Tây bao gồm Trung Quốc và Nga. Nếu họ không thay đổi cách làm của mình, chính quyền Trump sẽ tự do từ bỏ lòng tin và thiện chí mà những người tiền nhiệm đã xây dựng ở Đông Nam Á trong nửa thế kỷ qua.

YUEN FOONG KHONG là Giáo sư Khoa học Chính trị Li Ka Shing và Đồng Giám đốc Trung tâm Châu Á và Toàn cầu hóa tại Trường Chính sách Công Lee Kuan Yew thuộc Đại học Quốc gia Singapore.

JOSEPH CHINYONG LIOW là Chủ tịch Tan Kah Kee về Chính trị So sánh và Quốc tế và Trưởng khoa Nhân văn, Nghệ thuật và Khoa học Xã hội tại Đại học Công nghệ Nanyang, Singapore.

https://www.foreignaffairs.com/china/southeast-asia-starting-choose-khong-liow

***

Southeast Asia Is Starting to Choose

Why the Region Is Leaning Toward China

📷Deena So’Oteh

More than most regions in the world, Southeast Asia has found itself in the middle of the intensifying U.S.-Chinese rivalry. Most major countries in other parts of Asia are already spoken for: Australia, Japan, South Korea, and Taiwan are all solidly in the U.S. camp; India seems to be aligning with the United States, Pakistan with China; and the countries of Central Asia are forging ever closer ties to Beijing. But much of Southeast Asia, a region of nearly 700 million people, remains up for grabs. The superpower that succeeds in persuading key Southeast Asian countries—such as Indonesia, Malaysia, the Philippines, Singapore, Thailand, and Vietnam—to hew closely to its line stands a better chance of realizing its objectives in Asia.

For decades, however, Southeast Asia’s leaders have disavowed the notion that they have to choose. Even as Beijing and Washington have made their rivalry the dominant fact of global geopolitics, officials in the region repeat the mantra that they can be friends to all. Of course, they are not oblivious to the changing geopolitical reality. As Singaporean Prime Minister Lee Hsien Loong put it in 2018, “I think it is very desirable for us not to have to take sides, but the circumstances may come where ASEAN [the Association of Southeast Asian Nations] may have to choose one or the other. I hope it does not happen soon.”

Lee’s assessment of this predicament is representative of the views of not only most Southeast Asian countries but also much of the world. It reflects a profound consternation about the imperatives of the overarching superpower competition. A country such as Singapore, after all, has thrived in the era of globalization, styling itself as an entrepôt with its doors open to the world. Vietnam, an ostensibly communist dictatorship, has made itself into an important hub of global manufacturing that is plugged in to both Chinese and Western supply chains. The vast archipelago nations of Indonesia and the Philippines, once racked by internal conflicts, have seen their GDPs grow significantly since 2000. When Southeast Asian officials push back on the idea that they have to pick sides, they are in effect expressing their preference for the global order that prevailed after the end of the Cold War, one characterized by thickening economic connections and diminishing geopolitical contestation.

In the wake of the 2008–9 financial crisis, that order began to evaporate. Southeast Asia now finds itself in the midst of great-power competition. China and the United States are increasingly at loggerheads in Asia. And Southeast Asian countries, whether they like it or not, are no longer immune to the pressures that accompany great-power competition. By analyzing the positions of ten Southeast Asian countries on a welter of issues relating to China and the United States, one thing becomes evident: over the past 30 years, many of these countries have gradually but discernibly shifted away from the United States and toward China. Some shifts are more drastic and significant than others. A few countries have indeed managed to “hedge,” to straddle the rift between two superpowers. The overall direction of travel, however, is clear. Southeast Asian countries may insist that they are staying above the fray, but their policies reveal otherwise. The region is drifting toward China, a fact that bodes ill for American ambitions in Asia.

POWER PLAY

According to the Lowy Institute’s Asia Power Index, which measures the relative strength of countries in terms of a number of variables, including economic and military capability and diplomatic and cultural influence, China’s comprehensive power had approached 90 percent of that of the United States by the late 2010s. This was a result of China’s spectacular growth since the 1980s and of the way that Beijing turned its economic achievements into diplomatic, military, and even cultural prowess. China’s rise prompted American scholars in the 1990s to debate whether the United States should contain or engage the surging Asian giant; the engagers won, hands down. Although the Clinton and George W. Bush administrations had some tense moments with China, they did not view the country as an adversary. The wars in the Middle East after the September 11 attacks distracted Washington, and it was not until the Obama administration’s “pivot to Asia” that the United States recognized the potential challenge posed by China to American hegemony across the continent. Even then, Obama and his national security team did not identify China as a peer competitor or as a national security threat, in large part because they assumed, as their predecessors did, that China’s integration into the U.S.-led economic order would make China more politically liberal in due course.

That changed with the election of Donald Trump. The first Trump administration dispensed with any notion that China would placidly join the liberal international order or that it would embrace liberal political reforms. This stance, further fueled by Trump’s insistence that he would not allow China to be “bigger” than the United States, transformed U.S. policy. Washington now believed that an increasingly powerful, authoritarian China posed a strategic threat to the United States. The 2017 National Security Strategy, 2018 National Defense Strategy, and other China-related policy declarations of that era—including speeches by Vice President Mike Pence at the Hudson Institute in 2018 and Secretary of State Mike Pompeo at the Richard Nixon Presidential Library and Museum in 2020—all cast China as the United States’ most potent and dangerous geopolitical rival. That assessment survived Trump’s electoral defeat in 2020 and the arrival of President Joe Biden to the White House. The Biden administration used more measured language, but the essence of its policy remained the same: China was “the most consequential geopolitical challenge” to the United States, Biden’s 2022 National Security Strategy declared, and “the only competitor with both the intent to reshape the international order and, increasingly, the economic, diplomatic, military, and technological power to do it.” The Biden administration, however, did the Trump administration one better by deftly corralling U.S. allies to help constrain China, as part of an “extreme competition” across all the relevant dimensions of power.

Southeast Asian governments may not recognize that they are, in fact, taking sides.

The U.S.-Chinese competition is likely to become more intense, complex, and dangerous than the U.S.-Soviet rivalry during the Cold War. Unlike the Soviet Union, which was an economic laggard compared with the Cold War–era United States, China is a much more formidable peer competitor. And there are many potential flash points in Asia, including in the Korean Peninsula, the Taiwan Strait, and the South China Sea. As this rivalry becomes more intense, each superpower will want to get as many countries on its side as it can.

Southeast Asia, a region that receives erratic attention from Western capitals despite its enormous population and growing economic clout, will be a major arena in this contest. For some countries in the region—especially those, such as the Philippines, that have alliance treaties or strong security ties with the United States—the lines are clearly drawn. They would like to maintain close ties with Washington in the belief that the projection of U.S. military power in the region is conducive to peace and stability. Southeast Asian countries that sided with the United States during the Cold War, including Indonesia, Malaysia, Singapore, and Thailand, generally prospered because of access to investments and markets; those that sided with the Soviet Union or China—Vietnam, for example—experienced much more lethargic growth. During the Cold War, it was obvious that the Soviets were no match for the West in economic terms. Today, however, many Southeast Asians believe that China can give the United States more than a run for its money.

It is not surprising that many countries that have not already chosen between Beijing and Washington would prefer not to choose at all; they want to have their cake and eat it, too. The conventional (if simplistic) view is that Southeast Asian countries look to the United States for security and to China for trade, investment, and economic growth. But both China and the United States are growing frustrated with this hedging. Beijing wants to wield more than just economic influence in the region. Washington under the second Trump administration wants to strengthen economic and commercial ties with Southeast Asia, in part to extract compensation for the security umbrella it has built in Asia.

Some of the most significant diplomatic alignments in Southeast Asia are yet to be determined. ASEAN, a consortium of the region’s ten countries, has no overarching position on the two superpowers, owing to the varied national interests of its member states. In fact, differences over relations with China and the United States have tested ASEAN’s solidarity in the past and will do so again in the future. To get a better sense of where the region is heading, it is more helpful to look at the alignments of individual ASEAN countries based on their policy choices.

CONTINENTAL DRIFT

To understand the alignments of ASEAN countries, we examined five domains of interaction between these states and China and the United States: “political-diplomatic” and “military-security” engagement, economic ties, cultural-political affinity (or soft power), and signaling (the public messaging of states). We tracked four indicators in each domain, totaling 20 measures of alignment overall. For example, on the political-diplomatic front, we assembled data on UN voting alignment, the strength of bilateral cooperation, the number of high-level official visits, and membership in multilateral groupings. On the economic front, we examined imports, exports, business associations, and levels of foreign debt. Combining these measures allows us to arrive at a single score for each country. A score of zero indicates full alignment with China; a score of 100 indicates full alignment with the United States. By this metric, we consider the countries that fall within the range of 45 to 55 to be successful hedgers straddling the divide between the two superpowers.

The index, which we have called “The Anatomy of Choice Alignment Index,” offers two major findings. First, when Southeast Asian countries say they don’t want to choose between China and the United States, it doesn’t mean that all of them are on the fence. Averaging out their alignment positions over the past 30 years, we found that four countries—Indonesia (49), Malaysia (47), Singapore (48), and Thailand (45)—can be thought of as successful hedgers, doing their best to straddle the divide. Other ASEAN countries are more closely aligned with a superpower. The Philippines (60) is clearly aligned with the United States, whereas Myanmar (24), Laos (29), Cambodia (38), Vietnam (43), and Brunei (44) are all aligned with China.

Second, by disaggregating the 30-year period into two 15-year timespans, a more dynamic picture emerges of how alignments have changed—one that favors Beijing. Indonesia’s alignment score for the first period (1995–2009), for example, was 56, but in the second period (2010–24) it was 43, a change of 13 points in China’s favor. The country moved from being marginally in the United States’ camp to being marginally in China’s camp. Until 2009, Thailand was a determined hedger (49), but it has since leaned China’s way (41). The Philippines, a U.S. treaty ally, has also moved a bit closer to China even as it remains in the United States’ camp; it scores 62 in the first period and 58 in the second. Malaysia (from 49 to 46) and Singapore (from 50 to 45) have also moved marginally in China’s direction, although both remain within the band of hedgers. Cambodia (from 42 to 34), Laos (from 33 to 25), and Myanmar (from 24 to 23) continue their drift toward their northern neighbor, aligning solidly with China. The only country that has moved somewhat away from China and toward the United States in the past 30 years is Vietnam, although not by much (from 41 to 45). Our measurements in the more recent period suggest that Vietnam is about to join the likes of Malaysia and Singapore in straddling the superpower divide.

PUSH AND PULL

Southeast Asia’s drift toward China is due not to any single force but a mix of factors, including the domestic political needs of Southeast Asian governments, perceptions of economic opportunities and U.S. staying power, and geography. Domestic politics can play a decisive role. Cambodia provides an illustrative case. The 1997 coup that eventually brought the country’s leader, Hun Sen, to power set in motion a serious decline in U.S.-Cambodian relations and an improvement in Chinese-Cambodian relations. The United States suspended aid and instituted an arms embargo on Cambodia after the coup, which it condemned for undermining democracy. In the 2010s, the United States also denounced Cambodia’s poor record on human rights and corruption. Because of this naming and shaming, the Hun Sen regime came to see Washington as a threat to its security. It is not surprising that Cambodia chose to align more strongly with China, from which it derives myriad forms of support and has received little criticism. Beijing provides Phnom Penh with significant foreign investment, political support, and military assistance; it also does not seek to undermine the legitimacy of the regime.

Many governments in the region draw legitimacy from their ability to deliver strong economic performance. This, too, has aided China, which has become the largest trading partner for ASEAN. Nondemocratic regimes in ASEAN believe that China will best support their economic needs and their desire to secure political legitimacy. When it comes to foreign direct investment, China lags behind the United States in the region, but it is catching up fast in several countries through its Belt and Road Initiative, which has financed major infrastructure projects all over the world.

Such investment has forced many countries to revise their traditional ways of seeing the world. The Indonesian military, for instance, was suspicious of China and sympathetic to the United States during the Cold War, a dynamic most gruesomely illustrated by the mass killings of ethnic Chinese people and alleged communist sympathizers in the 1960s. But in recent decades, new political elites and business groups have succeeded in pushing a pro-growth agenda. They see China as a source of economic opportunity, not as a source of ideological threat. And they have steered Indonesia in China’s direction by welcoming Chinese investments, conducting high-level visits—in 2024, newly elected President Prabowo Subianto’s first foreign visit was to China, and in May 2025, Chinese Premier Li Qiang made a reciprocal visit to Indonesia—participating in military exercises with China, and avoiding the common practice of targeting ethnic Chinese Indonesians as scapegoats for Indonesia’s economic ills.

Trump’s return to the White House has stoked further anxiety about U.S. military and economic commitments to Southeast Asia. The second Trump administration seems intent on shifting responsibility for Europe’s security to European governments. The administration’s strategy regarding China and Asia more broadly remains unclear. On the security front, Secretary of Defense Pete Hegseth’s March visit to the Philippines and Japan suggests that the United States remains keen to consolidate its Asian alliances, starting with two of its most steadfast allies in the region. As the Philippines spars with China over disputed maritime territories, Hegseth claimed that the U.S. commitment to the Philippines is “ironclad.” But Thailand, another formal U.S. treaty ally, was not on Hegseth’s itinerary. A wiser approach, based on an understanding of Thailand’s drift in China’s direction and the United States’ interest in arresting that slide, would also have taken Hegseth to Bangkok.

Other strategic partners of the United States will also be keeping a close eye on the U.S. military presence in Southeast Asia; they will have to recalibrate their security reliance on and cooperation with the United States if they conclude that Washington is likely to retreat from the region. In 2017, Malaysian Defense Minister Hishammuddin Hussein voiced concerns about hints from the first Trump administration that it could reduce U.S. overseas commitments. He hoped that the United States would reconsider scaling back its engagement in the Asia-Pacific. If not, he continued, ASEAN had to be prepared for heavier security responsibilities. More recently, in April 2025, Singaporean Prime Minister Lawrence Wong argued that the “new normal” will be one in which “America is stepping back from its traditional role as the guarantor of order and the world’s policeman.” No other country, however, is ready to fill the gap. “As a result, the world is becoming more fragmented and disorderly.” Trump’s belief that the projection of U.S. military power serves the protected more than it serves the United States has alarmed some in Southeast Asia. In February, Ng Eng Hen, then Singapore’s defense minister, noted that the image of Washington in the region had changed from “liberator to great disruptor to a landlord seeking rent.” As one senior Southeast Asian diplomat based in Washington said half-jokingly to one of us after the debacle of Ukrainian President Volodymyr Zelensky’s February visit to the White House: “Ukraine has critical minerals to offer. What do we have?”

On the economic front, Trump slapped high “reciprocal” tariffs on Southeast Asian countries in early April. Although they have been paused and their future is uncertain, that threat now looms over the region’s economies. Southeast Asian countries fear not just the serious loss of access to U.S. investment and the American market but also the United States’ abdication of its economic leadership—the ceding of its historical role in shaping the economic architecture of the region to others. If it becomes clear that the United States is disengaging economically and militarily from the region, its ten countries will increasingly have to rely on one another and engage with Australia, Japan, and South Korea more seriously. But that imperative will be counterbalanced, and perhaps even overwhelmed, by the temptation to gravitate toward China.

At a fundamental level, geography shapes the decisions many of these countries have to make. Those that share a border with China, such as Laos, Myanmar, and Vietnam, will feel the natural gravitational pull of Beijing. To be sure, that may be tempered by historical suspicions or animosity, as in the case of Vietnam, which fended off a Chinese invasion in 1979. But proximity can force compromises. In Myanmar, the military junta that took power after the 2021 coup has become reliant on China for diplomatic support and trade, even though it is aware of Beijing’s support for ethnic armed insurgent groups operating in border regions. Laos has become almost entirely reliant on Chinese funds for the building of hydroelectric dams along the Mekong River within its borders; infrastructure loans from China now account for half of the foreign debt that the landlocked country has incurred. Geography also helps explain why Vietnam has only cautiously inched toward the United States. Despite Washington’s avowed interest in elevating relations with Hanoi to the “comprehensive strategic partnership” level, Vietnam resisted until 2023, which is 15 years after it had established such a relationship with China. The United States remains far away, no matter its wide network of military bases. And its remove may make it less likely to commit resources and personnel to ensuring peace and stability in the South China Sea, one of the major regional flash points, if push ever comes to shove.

CEDING THE FIELD

Even though Southeast Asia is clearly leaning toward China, alignment patterns are not set in stone. Countries can change their orientation rather quickly. For example, under President Gloria Macapagal Arroyo from 2001 to 2010, the Philippines leaned toward China. Her successor, Benigno Aquino III, who ruled from 2010 to 2016, pulled the country back toward the United States. Rodrigo Duterte, who followed Aquino, swung toward China; his successor, Ferdinand Marcos, Jr., has swung back toward the United States.

Among Southeast Asian states with Muslim-majority populations, including Indonesia and Malaysia, anger over Washington’s support for Israel’s war in Gaza has led governments to distance themselves from the United States and to cast doubt on American invocations of the so-called rules-based international order. A 2024 ISEAS–Yusof Ishak Institute survey found that half of the nearly 2,000 experts it polled across ten Southeast Asian countries—people drawn from academia, think tanks, the private sector, civil society, media, government, and regional and international organizations—agreed that ASEAN should choose China over the United States; just a year earlier, 61 percent of those polled had favored the United States over China.

Indonesia may be sleepwalking into closer alignment with China.

Many Southeast Asian governments may not recognize that they are, in fact, taking sides. Because they maintain ties with both superpowers, they assume that their foreign policy is finely calibrated and balanced. They pick à la carte from American and Chinese offerings. They can sign on to China’s Belt and Road Initiative, its Asia Infrastructure Investment Bank, the free-trade deal known as the Regional Comprehensive Economic Partnership, and Beijing’s Global Development Initiative and Global Security Initiative. At the same time, they would have been able to participate in the U.S.-led (but now abandoned) Trans-Pacific Partnership or join the more recent Indo-Pacific Economic Framework for Prosperity and other U.S. schemes designed to counter the Belt and Road Initiative. They also welcome American private-sector investments with open arms. U.S. foreign direct investment in Southeast Asia surpasses American investments in China, Japan, and South Korea combined. Through such choices, a country may reach a tipping point and end up more in one camp than the other without realizing that it has crossed a line. Indonesia, for example, may be sleepwalking into closer alignment with China—not as a result of conscious, coherent, and grand strategic choice but because the accumulation of its choices (such as its joining of various Chinese multilateral initiatives) in different sectors may over time tilt it decisively toward Beijing.

Even as China rises and the United States retreats, Southeast Asians are not willing to give up on Washington. Poll after poll shows that Southeast Asia sees China as the most influential economic and strategic power in the region, outpacing the United States by significant margins. But Southeast Asians also harbor considerable reservations about how China might deploy that power. When asked whom they trust, elites from various sectors of society rank Japan first, the United States second, the European Union third, and China a distant fourth, according to the ISEAS–Yusof Ishak Institute’s 2024 poll. Put another way, even though China will remain a persistent and formidable challenger to the United States, and even though much of Southeast Asia seems to be gravitating toward China, Beijing still has a lot of work to do to allay concerns and win the trust of regional states.

The second Trump administration may make Beijing’s task easier if the punishing “Liberation Day” tariffs that it imposed on April 2 on key ASEAN states, such as Indonesia, Malaysia, and Vietnam, are not lowered significantly; if key U.S. officials fail to show up for the annual ASEAN meetings; and if it acts on its threat to impose 100 percent tariffs on countries that have joined (Indonesia) or are moving to join (Malaysia, Thailand, and Vietnam) BRICS, a coalition of non-Western powers that includes China and Russia. If it doesn’t change its ways, the Trump administration will freely cede the trust and goodwill that its predecessors have built up in Southeast Asia over the past half century.

YUEN FOONG KHONG is Li Ka Shing Professor of Political Science and Co-Director of the Centre on Asia and Globalization at the Lee Kuan Yew School of Public Policy at the National University of Singapore.

JOSEPH CHINYONG LIOW is Tan Kah Kee Chair of Comparative and International Politics and Dean of the College of Humanities, Arts, and Social Sciences at Nanyang Technological University, Singapore.